غادە السەمان لە نێوان -غەسان كەنەفانی و ئونسی ئەلحاج –

شوان ئەحمەد

لە پەنجا و شەستەكانی سەدەی ڕابردودا, پۆلێك ئەدیب و نووسەر لە سوریاوە، سەری خۆیان هەڵدەگرن و لەبەیروتدا دەگیرسێنەوەو دواتر دەبنە ناوی دیاری ناوكایەی ڕۆشنبیری عەرەبی. نمونەكانیان وەك: (نزار قەبانی، غادە سەمان، جۆرج تەرابیشی، محەمەد ماغوت، ئەدۆنیس و…هتد).

بەیروت لەو ساڵانەدا فەزایەكی ئازادی وەهای تێدابوو كە داهێنەران دەیانتوانی، قسەی دڵی خۆیان بكەن و سڵ لە فڕین نەكەنەوەو بەویستی خۆیان بنووسن و هاوار بكەن. غادە السەمان ژنێكی تاقانەی ناو ئەو ڕەوە پیاوە سوریە بوو كە ڕوویان لە لوبنان كردبوو.

 ئەو كچە گەنم ڕەنگە برۆ ڕەش و چاو پان و مینیژۆب لەبەرە، لە تەمەنی بیست ساڵیداو بەسواری پاسكیلێكەوە، كوچە و شەقەماكانی بەیروت تەی دەكات.

غادە لەدایكبووی ساڵی 1942 شاری دیمەشقە. كچی بنەماڵەیەكی خواپێداو بووەو باوكی سەرۆكی كۆلێژی یاسای زانكۆی دیمەشق و پاشان وەزیری پەروەردە بووە. بەشی زمانی ئینگلیزی – كۆلێژی ئاداب لە زانكۆی دیمەشق دەخوێنێ‌، هەرچەندە باوكی حەزیكردووە لەبری ئەوە بچێتە كۆلێژی پزیشكی.

 دوای دەرچونی لە زانكۆ ڕوودەكاتە بەیروت و لە زانكۆی ئەمریكی دەست بەخوێندنی ماستەر دەكات و نامەی ماستەرەكەشی دەربارەی (ئەدەبی نامەعقول) دەبێت.

هەم جوانیەكەی و هەم سەربەدەری و بوێری و پڕكێشیكردن لە نووسینەكانیدا، وادەكات زۆرێكی زۆر لە ئەدیب و نووسەران و سیاسەتمەدار و هونەرمەندان، عاشقی بن و هەریەك بە جۆرێك، لە هەوڵی ئەوەدابن ببنە دڵخوازی و بەلای خۆیاندا پەلكێشی كەن.

ماجەرای پەیوەندی و كەین و بەینی ئەو ڕۆژگارانە بۆ زۆرێكی زۆر شاراوەبوون، وەلێ‌ غادە السەمان بڕیاری داوە ئەو نهێنیانە ئاشكرابكات و ئەو پەیوەندیە تایبەتیانە، بخاتە بەردەستی خوێنەران.

تا ئێستا دووان لەو پەیوەندیانەی بەیانكردووە. نامەكانی غەسان كەنافانی بۆ غادە السەمان چاپی یەكەم- 1992 (دار الطلیعة للطباعة والنشر) كە تائێستا هەشت دانە جار چاپكراوەتەوە، لەگەڵ نامەكانی ئونسی ئەلحاج بۆ غادە السەمان، چاپی يەكەم 2016 (دارا لطلیعة للطباعة والنشر). ئەڵبەت وەك غادە خۆی باسی دەكات، جگە لەوانە (بەلیغ حەمدی و كێ‌ و كێی تر…) ماون و لە دەرفەتی تردا، نامەكانی ئەوانیش بڵاودەكاتەوە.

غەسان كەنەفانی هەم سیاسەتمەدار و(ئەندامی دەفتەری سیاسی ڕێكخراوی بەرەی میللی فەلەستینی بوو)، هەم ئەدیب بوو. خەڵكی شاری یافابوو، لە 8/4/1936 لەدایكبووە. ئەو نامانەی ئەو بۆ غادەی نوسیووە، بۆن و بەرامی شاعیرێكی هەست ناسكی ڕۆمانسیان لێدێت و ڕاز و نیازی ئەو سیاسەتمەدارە سەرچڵ و سەختگیرە نییە كە لەگەڵ دەوڵەتی ئیسرائیلیدا لەگیر و گازدابوو.

 هەر ئەوەش وادەكات لە كاتی بڵاوبونەوەی ئەو نامانەدا، غادە السەمان بەر نەفرەت و توڕەیی ئەوانە بكەوێت كە بەو دیوە نەرم و نیانەی كارەكتەری كەنەفانی ئاشنانەبوون. لە نامەیەكدا غەسان كەنەفانی پێیدەڵێت: ”گەر دوای چونت بۆ لەندەن شتێك گۆڕیبیتی و وەكو خۆت نەمابی و ناوی منت بیرچوبێتەوە، ئەوە بۆمن هاوتای لەدەست دانی نیشتمانە”. واتە غادە بۆئەو (یافا و ڕامەڵڵا) و بگرە (فەلەستین) بووە بەگشتی.

ڕۆژی 8/7/1972 گوڵدا مائیر و دەزگای موساد لەڕێی تەقاندنەوەی ئۆتۆمۆبێلەكەیەوە لەبەردەم ماڵەكەی خۆیدا، غەسان کەنەفانی لەتەمەنی 36 ساڵیدا تیرۆر دەكەن و كۆتایی بەو پەیوەندیە دێنن. دوای مردنی كەنەفانی، غادە سەمان بیست ساڵ چاوەڕێ‌ دەكات، پاشان نامەكانی بڵاودەكاتەوە. تەنها نامەكانی ئەو و هیچ نامەیەكی خۆی (نا)، بەبیانوی ئەوەی نامەكانی خۆی یان سوتاون یاخود فەوتاون، گەر نا بڵاوی دەكردنەوە.

پار ساڵ هەر بەهۆی نامەو نامەکارییەوە وەک کەنەفانی، ئونسی ئەلحاجی شاعیر (1937 -2014)، دێنێتە سەر سەحنەو پەیوەندیەكی ئەوینداری (پڕ ڕاز و نهێنی) پێش نیو سەدە زیاتر، ئاشكرا دەكات.

غادە گەر بۆ كەنەفانی بیست ساڵ چاوەڕێی كردبێ‌، پاشان نامەكانی بڵاوكردبێتەوە، ئەوا بۆ ئونسی ئەلحاج تەنها دووساڵ و نیوێك دەوەستێت و دوای ئەوە ناوی خوای لێدێنێ‌. بەڵام لەمەشیاندا هەر نامەكانی ئونسی ئەلحاج دەبینین و نامەکانی خۆی بزرن.

گەر بیانوی بۆ كتێبی یەكەمی ئەوەبووبێت كە نامەكانی سوتاون و فەوتاون، ئەوا بۆ كتێبی دووەمی وەڵامی ئەوەیە كە ئونسی ئەلحاج (لە ماوەیەكی كەمی ساڵی 1963)دا, نامەبارانی كردووەو ئەم هیچ وەڵامێكی نەداوەتەوە (چونكە ڕۆژانە لە قاوەخانەكانی حەمرا و شوێنەكانی تردا بەردەوام یەكمان دەبینی- غادە السەمان وادەڵێت -، بۆیە وەڵامدانەوەیم بەپێویست نەدەزانی).

گەر لەو ساڵانەدا هونەرمەندی میسری (سوعاد حوسنی) بە سەندرێلای سینەمای عەرەبی ناسرابێت، ئەوا غادە السەمان سەندرێلای كایەی ئەدەبیات بووە. هەر ئەوەش وایكردووە میستیكێكی وەك ئونسی ئەلحاج لە نامەیەكدا بۆی بنووسێت: “تینوی باوەشی تۆم… تینوی سەر و سیما و دەست و گەردن و دەم و لێو و چاوەكانتم”.

دەبێت بۆ سێیەم كتێب كەوەك خۆی دەڵێت (نامەكانی بەلیغ حەمدی بۆ غادە السەمان)ە، ئەو میوزیسانە بەهرەمەندەی جوانترین ئاوازی گۆرانیەكانی (مەیادە الحەنناوی و وەردە الجەزائیریە و عەبدولحەلیم حافز و سەعدون جابر)ی داناوە، چی وتبێ‌ و چی نووسی بێت!؟

لەپای ئەو هەرا و زەنایەی دوای بڵاوكردنەوەی نامەكانی غەسان كەنەفانی دروست بوو، دوانزە ساڵ دواتر غادە السەمان كتێبێكی بەناوی (دادگایكردنی خۆشەویستی) لە ساڵی 2004 بڵاوكردەوەو لەڕێی شانزە چاوپێكەوتنەوە (كە ناوەڕۆكی كتێبەكەیە)، دەیەوێت لەو ئەقڵیەتە خێڵەكی و نێرسالارییە و كۆنسێرڤاتۆرە بدات كە دەیەوێت بەناوی نەریت و عەیبە و شورەییەوە، هەموو شتێك خەفە بكات.

لەگەڵ بڵاوبونەوەی نامەكانی ئونسی ئەلحاجیشدا، زۆرێكی زۆر كەوتنە پەلاماردان و قسە پێوتنی غادەو سوكایەتی پێكردنی. ئەڵبەت دەبێت بۆ ئەوانەی بەلیغ حەمدیش هەر چاوەڕێی هەمان كاردانەوە بكەین. بەتایبەت كە بەراورد بەجاران و (ساتەوەختی نووسینی ئەو نامانە)، نەریتخوازی لەگەشەدایەو بیری تەقلیدی باڵادەستەو سنووری ئازادیەكانیش تادێت بچوكتر دەبنەوە.

بەدەر لە عەیبە و شورەیی و دەبێت و نابێت، ئەو نامانە وەك دیكۆمێنێكی ئەدەبی بایەخ و گرنگی خۆیان هەیەو دەتوانن، ڕەهەندێكی دیكەی كەسایەتی ئەو ئەدیبانەمان بۆ ئاشكرا بكەن. بەڵام ،لێرەدا پرسیارەكە ئەوەیە، بۆدەبێت چاوەڕێی مەرگی عاشقەكان بكەین، تا نامەكانیان بڵاوبكەینەوە؟ بۆ تالەژیاندا ماون ئەوە ناكەین؟

ئەوانەی لە غادە السەمان كەوتونەتە تەقەو ئەو كارانەی بەهەوڵێكی ئابڕوبەرانە ناونووس دەكەن، چاوەڕێی ئەوەن دوای مردنی (ئێستا حەفتا و هەشت ساڵ تەمەنیەتی و لە پاریس خۆی گۆشەگیركردووەو لە 2011 وازی لە نووسین هێناوە), یەكێك بێت و نامەكانی ئەویش بڵاوبكاتەوە. بەكورتیەكەی، ئەوانە چاوەڕێن کەسێک بێت و دوای لە دنیادەرچونی، ئابڕوی ئەویش بەرێت.

لەناو هەموو ئەوانەی لەسەر كتێبی (نامەكانی ئونسی ئەلحاج بۆ غادە سەمان)یان نووسی، كەمێكی كەم لە غادەیان نەخوێند (عەبدە وازن و مونا وەفیق و…هتد). ئەوەتا مونا وەفیق دەڵێت: “لێیگەڕێن, ئێمە بۆیە ئەوینداری دەكەین، تاهەستكردن بەتەنیایی نەمانخوات. غادە ئێستا تەنیایەو تەنیاتری مەكەن!”.

لە ئەدەبیاتی جیهانیدا (خۆرئاوا بەتایبەتی), دانپێدانان و بڵاوكردنەوەی نامەی ئەوینداری لەلایەن خانمانەوە، بۆتە شتێكی باو و ئاسایی (ئەنایس نین، مارگرێت دۆراس، فرانسواز ساگان، سیمۆن دو بۆڤوار، فەروغ فروخزاد، مەی زیادە، غادە السەمان و…هتد)، بەڵام لەناو كایەی ڕۆشنبیری كوردیدا، تائێستاش ئەوە بزرە و کەس خۆی لەوکایەیە نەداوە!

من دڵنیام ئەو ژنە ئەدیب و نووسەر و هونەرمەندە كوردانەی ناو بوون و لەكایەكەدا دەركەوتوون، گەلە پیاوێكی سیاسی و ئەدیب و هونەرمەند و ڕۆژنامەنووس، بەرۆكیان پێگرتوون و نامەبارانیان كردوون، بەڵام كەی ئەوانیش وەك دیكۆمێنتێكی ئەدەبی (بوێری غادە السەمان شك دەبەن) و ئەو تابۆیە دەشكێنن و نامە نهێنیەكان بڵاودەكەنەوە؟

وەڵامی ئەم پرسیارە لای ژنە نووسەرەكانی خۆمانە، ئەوانەی غروریان ڕێیان پێنادات خۆیان لە (مەی زەیادە و فەروغ فروخزاد و غادە السەمان) كەمتر ببینن، بەڵام بوێری ئەوان شك نابەن، تا حەقیقەتە شاراوەكان بدركێنن.