ژن لەژیان و بەرهەمەكانی -فرانتس كافكا و فێرناندۆ پێسوا و چێژاری بافێتزی دا-

شوان ئەحمەد

(مالا یدرك- ژن لە ژیان و بەرهەمەكانی فرانتس كافكا و فێرناندۆ پێسوا و چیزاری بافیتزی)دا، كتێبێكی قەوارە گەورەی (321) لاپەڕەیەو ساڵی پار پرۆژەی (وشە)ی سەر بە دەستەی (ابوظبي) بۆ گەشت و گوزار و كولتوور لەوڵاتی ئیمارات بەچاپی گەیاندووە.

 كتێبەكە لە نوسینی نووسەر و ڕۆژنامەنووس و ئەكادیمیستی ئەرژەنتینی، لویس گرۆسە كە لەدایكبووی ساڵی 1953 بۆینس ئایرسەو خاوەنی چەندین كتێبە، لەبوارەكانی شیعر و ڕۆمان و لێكۆڵینەوەی ئەدەبیدا. نمونەكانیان وەك: (شاعیرە بەدەكان – 1998، جەستە – 2004، فینلاندیۆن – 2008). (د. زەینەب بنیایە) وەرگێڕاوەتە سەر زمانی عەرەبی و (نوها ئەبو عەرقوب)یش پێیداچۆتەوە.

ڕەنگە لەبەر گرنگی و بایەخ و شوێن دەستی ئەو سێ‌ نوسەرەی بونەتە تایتڵی ئەم كتێبە، ساڵانە لێرە و لەوێ‌ چەندین وتار و لێكۆڵینەوەو باس و خواسی جیاجیان لەسەر بنووسرێ‌، بەڵام ئەوەی نووسەرێك بێت و هەرسێكیان پێكەوە كۆبكاتەوەو هەوڵبدات ڕۆڵ و پێگە و تارمایی (ژن) لەژیان و بەرهەمە ئەدەبیەكانیاندا دیاری بكات، ئەوە بۆخۆی جێی سەرنجەو تایبەتمەندیەكی زیاتر بەو هەوڵە چڕ و پڕەی لویس گرۆس دەبەخشێت كە لەم كتێبەدا بەخەرجی داوە.

كافكا (1883 – 1924) و پێسوا (1888 -1935 ) و بافێتزی (1908 -1950)، لەو نووسەرە نەفرەتیانەن كە هیچیان نەیانتوانی پەیوەندیەكی تەندروستیان، نە لەگەڵ دەروبەریان نە لەگەڵ ئەو سەردەمەی تێیدا ژیاون و نە لەگەڵ ژیاندا، بەشێوەیەكی گشتی هەبێت.

هەر ئەوەش وادەكات نەتوانن، لە خۆیان بچنە دەرەوە و دەست لە تەنهایی بەردەن و سەڵت و قوت بمێننەوە. ئەمانە لە تەمەنێكی كەم و كورتدا (كافكا چل ساڵ و یانزە مانگ و پاشان بەدەردە سیل كۆچی دوایی دەكات، بافێتزی چل و دوو ساڵ و دواتر لە ژوری ئۆتێلێكی شاری تۆرینۆدا خۆی دەكوژێت، پێسوا چل و حەوت ساڵ و پاشان بەشیتاڵبونی جگەر لە نەخۆشخانەی لشبۆنەدا سەردەنێتەوە)، توانیان تێكست گەلێكی قوڵ و ئاست بەرز و سەیر و سەمەرە بەرهەم بێنن، بەڵام هیچ كامیان نەیانتوانی پڕكێشی ئەوە بكەن و وەك هاوسەر لەو بوونەوەرە نزیك بنەوە كەناوی (ژن)ەو خێزان دروست بكەن و وەچە بخەنەوە.

 خاڵی هاوبەشی نێوان ئەم سێ‌ داهێنەرە، ئەوەیە كە هیچ یەكێكیان نەیانتوانی لەژێر سەقف و لەنێو ماڵێكدا، ژیان لەگەڵ ڕەگەزەكەی دیكەدا بەش بكەن. ئەوان وەك ئەوەی بۆ نووسین و بۆ تەنهایی خوڵقابن، نەیانتوانی ئەو چارەنووسە بگۆڕن.

ئەگەرچی كافكا (سێ‌ جار، دوانیان لەگەڵ فیلسە پاوەر) و پێسوا (جارێك، لەگەڵ ئۆڤیلیا كیرۆش) ئەڵقە دەگۆڕنەوە و مارەبڕی دەكەن، بەڵام هەر زوو وەك (هۆڵدەرلین لەلویزە ناست) و (سۆرین كێر كیگارد لەڕێجینا ئۆڵسن)، پەشیمان دەبنەوەو پاشە و پاش دەكشێنەوەو دێنەوە لای تەنهایی و گۆشەگیری خۆیان.

كافكا و پێسوا و بافێتزی، نەك هەر هاوسەرگیری ناكەن و ژیانیان لەگەڵ بونەوەرێكی تردا بەش ناكەن، تەنانەت لەدەرەوەی ئەوەشدا پەیوەندی جەستەیی و دەست لەملانێ‌ و خۆتێهەڵسوینیش لەگەڵ ژناندا، وەلاوەدەنێن و تەرێزی لێدەكەن.

ئەوان زیاتر پەیوەندی سۆزداری و ئەوینداریان بەژنانەوە (لەڕێی نامە و نامەكارییەوە بووە)، بڕوانە (نامە بێشومارەكانی كافكا بۆ میلینا و فیلسە پاوەر و گریتەو نامەكانی فێرناندۆ پێسوا بۆ ئۆڤیلیا كیرۆش).

ئەگەر نامەنووسین تەعبیر بێت لە ترسێكی قوڵ لە تەنهایی و تەنها كەوتن، ئەوا ئەمان لەگەڵ ئەوەشدا تینوێتی پەیوەندی سۆزداریان، بە نامەنووسین شكاندووە.

 كیركیگارد سەروەختێ‌ پشت لە ڕێجینا ئۆڵسنی دەزگیرانی دەكات و خۆی دەكات بە مەخسەرەی خەڵك و خوای كۆبنهاگن و كۆتایی بەپەیوەندیەكەیان دێنێ‌، بەو قەناعەتەوە ئەو هەنگاوە دەنێ‌ (وەك مارتن پۆپەری تیۆلۆژیست و فەیلەسوفیش پێیوابوو) كە پەیوەندیگرتن لەگەڵ ژنان و چونە نێو پرۆسەی هاوسەرگیری، بەربەستێكەو دەبێتە هۆی دوركەوتنەوەمان لە مەلەكوتی ئاسمان و لە كاڵبوونەوەی پەیوەندیمان بە یەزدانەوە.

بەڵام كافكا و بەهەمان شێوە پێسواش (لەبری شتێكی دیكە)، سەڵتی و ڕەبەنی هەڵدەبژێرن و لە تخوبەكانی هاوسەرگیری نزیك نابنەوە و (ئۆڤیلیا و فیلسە) جێدێڵن. ئەوان بۆخاتری ئەدەب و خۆتەرخانكردن بۆ نووسین، ئەو كارەدەكەن.

“گەرهاتوو ڕۆژێك وازم لەنووسین هێنا، ئەوا دەمرم”، كافكا لە نامەیەكیدا بۆ فیلسە پاوەر وەها دەڵێت. واتە دەستبەرداربوون لە ئەفراندنی هونەری، بەمانای دابڕانی لە بوون و مەحفبونەوەی لە دنیادا دێت. ئەوان لەبری ژنان، لەگەڵ ئەدەبدا هاوسەرگیری دەكەن.

ئەم كتێبەی لویس گرۆس زۆر لەوە چڕو پڕترو بەچێژترە، تالێرەدا بواری وردكردنەوە و خستنەڕوی هەموویمان هەبێت. ئەو لە پێشەكیەكی كورت و چەند تەوەرێكی جیاجیای وەك: (ڕۆژە سەختەكان و نامە و یاداشتە سۆزداریەكان و ژن لە ژیان و ژن لە بەرهەمە ئەدەبیەكان و ئەوین و ترس گۆشەگیری و دوری و دواین ژن و ماڵئاوا لە موتڵەق و… هتد)، زۆرشت دەڵێت و زۆر نهێنیمان بۆ ئاشكرا دەكات. ئەوانەی پەرۆشی ژیان و ئەدەبیاتی كافكا و پێسوا و پافێتزین، حەیفە خوێندنەوەی كتێبێكی لەمجۆرە لەدەست خۆیان بدەن.