transcultures ترانسكولتوور
جوان عزەت
رۆشنبیرێ ئازادیخواز کییە؟ ئەڤە ئێک ژ پرسیارێن گرنگ و پێویستە کو هەر ئێک ژ مە ل خوە بکەت. رۆشنبیرێ ئازادیخواز، ئەوە ئەوێ خوە ل سەروویا هەر تشتەکێ دناڤ واقیعیدا رووددەت ببینیت. ئێک ژ خالێن گرنگ یێن رۆشنبیرێ ئازادیخواز ئەوە، کو دگەل خواندنا “نها/ ئێستا” بژیت. راڤەکرن و هزرکرن د “نها” دا چوونا ناڤ ناڤەندا چالاکێن هزرى یە. رۆشنبیرێ ئازادیخواز، د دوو قوناغاندا گرنگە یێ ئامادە بیت. ئێک: ل وى ئاستى خوە ئیفادە بکەت، کو ب پرسیت “ئەم کینە؟”، دوو ل وى ئاستى کار بکەت كو بێژیت “ئەم دشێن ببینە چ؟” هەروەها ” ئەم ل بەردەم چ جۆرە بوونەکا جیهانى و رەمزى داین؟” و “کەنگى ئەم دشێن ببینە بوونەک ژ بوونا ئازادیێن دیرۆکى، کومەلایەتى و سیاسى؟”
گرنگە رۆشنبیر کار ل سەر لێگەریانا بەرسڤێن ڤان پرسیاران بکەت. رۆلێ رۆشنبیرێ ئازیخواز، ئەوە کو یاخى ببیت داکویێن دى هەبن. د دەمێ خوە دا “ئیڤان کارامازۆڤ” ژى دگەل کریارا “یان دڤێت ئەم هەموو بین یان هیچ نەبین” بوو، مەبەست ژ ڤێ تێکستێ ئەوە رۆشنبیر پێویستە هەبیت دا یێن دى هەموو هەبن. هەروەها رزگار بیت داکو یێن دى هەموو رزگار ببن. ئەز وەکو تاکەک دگەل ناڤ و درۆشمێ رۆشنبیر یاخى مە، بەلێ وەکو چەمک ئەرکێ منە بزانم رۆشنبیرێ ئازادیخواز کییە؟ چییە؟ گرنگە یێ چاوان بیت؟ ل ڤێرێ هزردکەم، ئەرکێ رۆشنبیرێ ئازدیخواز بەرامبەر ئەخلاقیات، تێز، تیۆر و پراکتیکا کردارێ کومەلەکا بەها و نرخێن گەردوونى یێن پیڤایى یە. رۆلێ وى بەرامبەر هەر بوویەرەک و دیاردەیەکێ ئەوە رووبەرووى واقیعێن ساختە ببیت و بەرگریێ ل وان ئازادیان بکەت ئەوێن کو دناڤ نها و داخوازێن داهاتوویەکى دى تر دا ئامادەیى بۆ سەقامگیریێ هەبیت. رۆشنبیرێ ئازادیخواز، بانگەشێ بۆ هیچ پارتەک و هیچ دەسەلاتەک و هیچ حەقیقەتەک و هیچ مۆقەدەسەک و هیچ فەلسەفەکا رەها ناکەت، بەلکۆ داکوکیێ ل سەر راستێن هێزێن لاواز و دیاردە و روودان و ئەگەر و دیرۆکێن پاک دکەت. دڤى مللى دا “فۆکو” دبێژیت:”کارێ رۆشنبیرێ ئازدیخواز ئەوە فکر و تێگەهشتنێن خەلکەکێ ژ مرنا مێژوویەکێ بگۆهەریت و تابوویێن وێ مێژوویێ ب هشمەندى رەخنە بکەت”. ئانکو رۆشنبیرێ ئازادیخواز، ئەوە یێ کو ب هزر و کریار بەرهەمدانا سازکرنا فکر و فەلسەفەیەکا نوى و جێاواز دکەت و راڤەکرنا بارودۆخێ نەجێگر یێ واقیعى بەرامبەرا هوشیاریا واقیعى دکەت.
ب کۆرتى هەبوونا رۆشنبیرێ ئازادیخواز د ناڤ جادە و کۆلان و ئوودەێن نڤیسینێ گرنگترە ژ چوونا ناڤ بازنەێن حیزبى و واقعێن ساختە و قەلەمێن ساختە دا ب ناڤێ ئەز رۆشنبیرم رۆشنبیرێ بەرژوەندێن خوە مە!. رۆشنبیر، دناڤبه‌را كزبوونا فه‌لسه‌فێ و گه‌نده‌لیێ دا پێدڤییە یێ روون بیت، ژبەرکو ل هه‌موو دونیایێ تێگه‌هێ رۆشنبیرى بویه شه‌ره‌نیخه‌كا به‌رده‌وام یا دویڤچوون ولێگه‌ریانا كێشه‌یا مرۆڤایه‌تیێ. ئانكو دناڤ هه‌ر ملله‌ته‌ك و وه‌لاته‌كێ دا ئه‌گه‌ر رۆشنبیرێ پرۆژه‌ساز نه‌بیت فه‌لسه‌فا پرسیار و خوه‌نیاسین و ڤه‌كولینێ ژى نابیت و هه‌ژاریا زانستێن هزرى دێ بیته به‌رمایێ سه‌ركوتكرنا شۆڕش و تێگه‌هشتنێن مرۆڤى. راسته ژ نه‌بوونا پرسیارێ ده‌ستكورتیا چاره‌سه‌ركرنا كێشه‌یێن جڤاكى هه‌یه و رێكبه‌رنه‌دان د ڤێ نه‌هۆشیاریێ دا گرفتاریا كه‌تنێ یه. هه‌رچه‌نده پرسیارێن گران دكه‌ڤنه به‌ر سینگێ رۆشنبیرێ فه‌ڵسه‌فه‌كار، به‌لێ ئه‌ڤه وێ ناگه‌هینیت، كو نابیت ژ به‌ر كزبوونا فه‌لسه‌فێ پرسیاران نه‌كه‌ین و ل حه‌قیقه‌تا ژیانێ نه‌گه‌رین، گرامشى هه‌ر ژمێژه گوتیه، هه‌موو مرۆڤ رۆشنبیرن، به‌لێ هه‌موو ب ئه‌ركێ رۆشنبیریێ نارابن. به‌لكۆ نه‌قوه‌تانا وان ده‌رگه‌هێن ژێرا دبێژنێ (تابۆ/سینور) بووینه گرێیه‌كا هشك و ئالۆز د رێكا هۆشیاریا رۆشنبیر و وه‌لات و جڤاكان دا. هه‌ر ژ به‌ر هندێ كا چاوان جاران كولۆنالیزما بازار و چه‌ك و زمانى یا سه‌رده‌ست بوو، وه‌سا ئه‌ڤرۆ ژى كۆلۆنالیزما كه‌لتوور و سیسته‌م و جۆگرافیا ئه‌قلێ مرۆڤ و ملله‌ت و ده‌وله‌تان یا سه‌رده‌سته، له‌ورا د دۆرهێلێ نها دا رۆشنبیریا ئازدیخواز بێ ئالته‌رناتیڤ كه‌ڤیته به‌رۆكا دژبه‌ریێ دا و وه‌سا په‌یام و راڤه‌كرن و بنگه‌هـ دانان و فه‌رهه‌نگ سازیا شۆڕ‌شا هزرى ژى هاتیه كۆشتن و هاڤیكرن، دگه‌ل وێ نه ئیدى فکر و شوڕشان بهایێ خوه مایه نه ژى فەلسەفە و رامانا مرۆڤان به‌رهه‌مدار مایه، پرسیارا خوه به‌یان دكه‌ت ئه‌ڤه‌یه گه‌لۆ بۆچى دڤێت هه‌بین؟ هه‌روه‌ها ژ بۆ چ گرنگه هه‌بین؟
ب زه‌لالى ل ڤان ژینگه‌هان پرۆسێسا كرین و فرۆتن و ئه‌رزان بوونا مرۆڤان ژ پرۆسێسا گرانبوونا نرخ و بهایێن ئه‌خلاقى یێن مرۆڤان گرانترلێ هاتیه. ئه‌ڤ ئه‌گه‌ره ژى بۆ گرانیا كێشه‌یێن جڤاكى و سایكۆلۆژى و سیاسى و هزرى یێن ده‌ڤه‌رێ د زفرن و د سه‌ر ئه‌نجاما نه‌بوونا قانوون و سیسته‌مێن مه‌ده‌نى دا راگه‌هاندن رۆلێ رۆشنبیریا جڤاكى دسه‌لمینیت.ئه‌ڤه ژى چاڤێن مه ل راستیه‌كا دى ڤه‌كه‌ن، ئه‌و جڤاكێن دره‌نگ بمینن، دیارن كو هێشتا د قۆناغێن لێپرسینا زاتێ خوه دا ده‌رباز نه‌بووینه، هه‌تا مرۆڤ هزربكه‌ت، كو (بوون و نه‌بوونا) خوه دنیاسن. له‌ورا بووینه مه‌حكومێن كه‌لتوورێ به‌رسڤدان و سه‌رئه‌نجامێن ره‌وشێ، نه‌كو پرسیاركرن و ئه‌گه‌رێن ره‌وشێ. به‌لێ هه‌تاكو ژ ڤێ پكه‌فتنێ رزگارببن، گرنگه په‌نایێ بۆ ئالاڤێن هزرکرن و باوه‌رێن تێگه‌هشتنێ و خواندنێن جیهانى و مرۆڤ و مرۆڤایەتیێ ببه‌ن.
Images: https://pixabay.com/fr/
Free-Vector-Images
janjf93
Ri_Ya
mqt
