سیاسەتی ڕەگەزپەرستی ئۆردوگان، چ خزمەتێکی بە خەڵکی تورکیا کردووە؟

مەدیحە سۆفی / ئەڵمانیا

ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی، لە دوای شەڕی دووەمی جیهانیەوە ساڵی ١٩٤٥ وە دامەزراوە. لە ئیستادا ١٩٢ دەوڵەت ئەندامی ئەو ڕێکخراوە نێودەوڵەتیەن، بەندەکانی جاڕی نێودەوڵەتی ئەو ئەنجومەنی ئاسایشە بەناو، هەمووی لە پێناوی دابینکردنی ئاشتی و دادپەروەریە لە نێوان وڵاتانی جیهاندا، سەرەکیترینیان پەرەگرافی چوارەمی بەندی دووەمە کە دەڵێت :

” هیچ وڵاتێك بۆی نیە، هێرش بکاتە سەر وڵاتێکی تر و شکۆی بشکێنێ، ئەگەر بڕیار و ڕەزامەندی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی لە گەڵدا نەبێ”.

ئەم جاڕدانە، دوودیوی هەیە، دیوێکی پەیڕەو دەکرێ ئەگەر بەرژەوەندی زلهێزەکانی تێدا بێت، دیوەکەی دی پەیڕەو ناکرێ، ئەگەر بەرژەوەندی زلهێزەکانی تێدا نەبێت.

واتە ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی سەرپۆشێکی هەڵخەڵەتێنەری نێودەوڵەتیە و بەندەکانی جاڕی نێودەوڵەتی، بەپێێ ویستی دەسەڵاتەکان و لەپێناوی بەرژەوەندی زلهێزەکاندا، پەیڕەو دەکات. لەوەتەی وزەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دابەشکراوەتە سەر زلهێزەکان، لەوەتەی ئابووری سیاسەت بەڕێوەدەبات، زلهێزەکانیش ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی و مافی مرۆڤ و بانکی نێودەوڵەتی بەڕێوەدەبەن.

هێرشەکەی تورکیاش بۆ سەر ڕۆژئاوای کوردستان، بەبیانوویەکی نالۆژیکی، بەو بیانووەی، ماددەی ٥١ ی جاڕی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی دەڵێت ”هەموو دەوڵەتێكی ئەندام لە ئەنجومەنی ئاسایشی نێو دەوڵەتی، بۆی هەیە داکۆکی لە سنووری خۆی بکات و خۆی بپارێزێت”، ئەم ماددەیەش کاتێك پەیڕەو دەکرێت، کە وڵاتی بەرامبەر هێرشی کردبێت یا هەڕەشەی کردبێت، لەم بارودۆخەدا، کورد نە هەڕەشەی کردووە و نە هێرشی کردووە و نە سنووربەزێن بووە.¹

هۆکارەکانی هێرشی تورکیا بۆ سەر ڕۆژئاوا

لەگەڵ دەستپێکردنی شۆڕشی ڕزگاریخوازی کورد لە ڕۆژئاوادا، دژایەتیکردن و ڕقی حکومەتی تورکیا بەرامبەر بە کورد زیاتر هەڵکشا، بە سەرکەوتن بەسەر داعش و بەرگریەکەی لە کۆبانیدا، دوژمنکاریەکەی ڕژێمی ئۆردوگان ئەوەندەیتر دڕندانەتر بووەوە؛ هەموو هیوایەکی ئەوە بوو، کە بە گروپی داعش، ئەو گروپە تێڕۆریستەی هەر بە دەست و پەنجەی ڕق و ڕەگەزپەرستیە ئەتاتورکیەکەی خۆی و هاوپەیمانەکانی دروست بوو، ئەو چرای بەرخودانە بکوژێنێتەوە، وەلێ پێچەوانە بووەوە، ڕۆژئاوا، ئێستا لە پایەیەکی تر و لە قۆناغێکی ترە و هەر لە ڕۆژئاوا نیە، بەڵکو لە هەموو ماڵێکی ئازادیخواز و لەسەر مێزی گفتوگۆی هەموو ئەوانەیە کە فاکتەکان دەبینن و حەقیقەت دەخوێننەوە، پرسی ئەمڕۆی کوردی لە جیهاندا چووەتە ئاستێکی تر و لە ئارایەکی نوێدا، دوور لە ڕەگەزپەرستی و قاوغی تەسکی بۆچوونەکاندا، جێ پێی داواکانی خۆی گیر دەکات.

داواکاری ڕژێمی تورکیا هاتنە ناوەوەی نێو سنووری ڕۆژئاوایە بە قوڵایی زیاتر لە سی کیلۆمەتر، بۆچی؟

یەکەم : وێرانکردنی ئەو ستاتۆ جوانە و خاپورکردنی ئەو سیستەمەی کە دیموکراتیانە، وەکو چەترێك کۆمەڵێ نەتەوەی جیاوازی لەخۆی گرتووە، سیستەمێك کە بە ڕۆژهەڵاتی ناوەراست نامۆیە، زۆریش نامۆیە و لە نێو ئەو هەموو دەسەڵاتە خۆخۆر و خوساو و ڕەگەزپەرست و سەرکوتکەرەوە وا چەکەرە دەکات.

دووەم : جیۆپۆلیتیکی ڕۆژئاوا گرنگیەکی زۆری هەیە و لە دوا ڕۆژدا ئەو گرنگیەی زیاتر دەردەکەوێ، چ  پاش ئازادبوون و سەرفرازی، چ لە قۆناغی خۆسەری، زۆر ڕێی تێدەچێ و دەگونجێ، ببێتە جێگری ئەو شوێنە ستراتیژیەی تورکیا، کە لەوەتەی هەیە، ناز بەو شوێنە ستراتیژیەی خۆیەوە دەکات، گرنگیەك کە بەتایبەتی لە ئێستادا کاتێ کە جەمسەرەکان گۆڕاون، فرەجەمسەری حوکم دەکات، هاوکێشەکان لاسەنگن، تورکیا وەکو لانە و بنەگەی تیرۆر سەلمێنرا.

سێیەم : بوونی وزەیەکی زۆر لە نەوت و گاز، کە نزیکەی ٦٠- ٧٠ ی وزەی سوریا دەگرێتەوە دەکەوێتە ئەو ناوچانەی، کە ئۆردوگان خۆی بۆ مەڵاس داوە تا بیکاتە ناوچەی ئارام، تورکیا دەیەوێ داڕماوی ئابووری و داتەپینی ئاستی بەرهەمهێنان و ڕۆچوونی گەشە و پەرەسەندنی خۆی، بە داگیرکردنی خاکی کورد، قۆرخکردنی سامانی کورد، دەربەدەرکردن، لەناوبردنی ستاتۆکەی و ئاوارەکردنی کورد قەرەبوو بکاتەوە.

چوارەم : ڕژێمی بەعس، سەددامی دیکتاتۆر، کاتێ باری داراییەکەی بەهۆی شەڕی ئیرانەوە وێران بوو و داڕما ئەویش بەگژ کوێتدا چوو، تورکیاش جگە لە ڕەگەزپەرستی و ڕقی ئەستوری لە کورد و ئەزمونە خۆسەریەکەی، دەیەوێ ئابووریەکەی بە سەرچاوەکانی نەوت و گازی ڕۆژئاوا ڕاست بکاتەوە.

پێنجەم : لە ڕۆژی چواردەی ئۆکتۆبەردا، وەزیری بەرگری تورکیا (خڵوس ئاکار)، نەخشەی پەلهاویشتنی تورکیایەك بڵاو دەکاتەوە، کە تەواوی ڕۆژئاوا و بەشێکی زۆری باشوری کوردستان دەگرێتەوە، جگە لە هەندێ وڵاتی تر، کە نیشانەی زیندوکردنەوەی ئیمپراتۆریەتی عوسمانیە، ئەم ئاماژانە ئەگەرچی نوێ نین بەڵام ناواخنی پەروەردەی سیاسی، کۆمەڵایەتی، دەروونی ڕژێمی تورکیا دەردەخات.

شەشەم :  ناسەقامگیری سیاسی و داڕمانی ئابووری و پەرتبوونی شیرازەی حوکمڕانی لە وڵاتە دراوسێکان وەکو عیڕاق و سوریا، بەپێچەوانەشەوە بەهێزبوونی سوپا و دارایی تورکیا، جگە لەو گەمە سیاسییەی تورکیا لە هەردوو جەمسەری ڕووسیا و ئەمریکا دەیکات، هاوکار و هاوپشتی ئەم هەنگاوانەن.

سیاسەتی ڕەگەزپەرستی ئۆردوگان، چ خزمەتێکی بە خەڵکی تورکیا کردووە؟

لە دوای شەڕی جیهانی دوووەم و دۆڕانی نازیەکان لە ساڵی ١٩٤٥ دا، ئەڵمانیا خۆی ڕادەستی براوەکانی شەڕ کرد، هەر لەو کاتەدا و لە کۆنفڕانسی (پۆتسدام)دا، بۆ چۆنیەتی بەڕێوەبردنی ئەڵمانیا و داماڵینی سیما سەربازیەکەی، بڕیاردرا کە بەرلین لە لایەن ئەمریکا، فەڕەنسا، بەڕیتانیا، یەکێتی سۆڤیەتی ئەو کاتەدا بەڕێوەببرێت، هەوڵەکان بەرەو ئەو ئاراستەیە برا کە کولتوور، سیاسەت، زانست لە ئەڵمانیادا، لە هزر و بۆچوونی ناسیۆنالیستی داماڵرێت و پاك بکرێنەوە و هیچ هێما و ئاماژە و دەلالەتێك دەرهەق بە نازییەت نەمێنێ.

گرنگترین کار نووسینەوەی دەستور بوو، دەستورێك کە توانی هێڵی سوور لە ژێر بیرکردنەوەی ناسیۆنالیستی و ڕەگەزپەرستی بکێشێ، دژایەتی هەموو بۆچوونێکی نازی بکا، بگرە بە پێی بڕگەکان سزای گونجاویش لەسەر ئەو کەسانە دەسەپێنرا کە مەیل و هێمای نازی بەئاشکرا لەخۆ بگرێ.

ئێستاش ئەڵمانەکان دەڵێن ”هیتلەر تەنها تاوانبار نەبوو”، دارودەستە و جەنەڕاڵ و دەستوپێوەندەکانیشی، هاوکار و هاوبەش بوون. لە تورکیا تاوانەکانی مێژوو، کە دەرهەق بە ئەرمەن و کورد کراون، لەجیاتی ئەوەی بنبڕ بکرێن دوبارە دەبنەوە، لەجیاتی ئەوەی لە سەد ساڵی ڕابوردووەوە، دەستپێکی پاکتاوکردنی بیر و هزری ناسیۆنالیستی بکرێ، پێناسەی دیموکراتی و مرۆڤ بوون بخوێندرێ، پەروەردەی سیاسی و کۆمەڵایەتی لەسەر بناغەی مرۆڤبوون بێت نەك نەتەوەپەرستی، کەچی لە سەدەی گلۆبالدا سیاسەتی تورکیا هەر ئەو سیاسەتە شؤفێنی ڕەگەزپەرستیە پڕ لە ڕق و کینەیەیە؛ کە ڕەشید پاشا لە ناوەندی سەدەی نۆزدەهەمدا لەگەڵ حکومەتی سۆراندا کردی، هەر ئەو ڕژێمەیە کە داعش پەروەردە دەکات.

هاوڵاتی توركی خاوەنی چ دەسکەوتێکە لەو حوکمڕانیە فاشێستە و لەو حزبانەی کە پەیڕەو و پرۆگرامەکانیان لەپێناو دۆگماکردن و لەخشتەبردن و پەروەردەکردنی بیرو بۆچوونی ڕەگەزپەرستیە لەنێو هزری ئەواندا، ئێستا لەسەر ئاستی جیهاندا، نادیموکراتی و ڕەگەزپەرستی خەوشە، تانەیە، کورتهێنانە، نەنگیە، ڕوشانی دیوە ناسکەکەی مرۆڤایەتیە.

نەك هەر لە دەستوری ئەڵمانیا، لە دەستوری دەوڵەتی زۆربەی وڵاتەکاندا هاتووە ”ڕوشاندنی کەڕامەتی مرۆڤ تابووە یا حەرامە”، وەلێ ڕژێمی تورکیا سوپا و هاوڵاتی مەدەنی خۆی فێری ڕوشاندنی کەڕامەتی مرۆڤی کورد دەکەن، شانازیکردن بە ناتسیۆنالستی خۆیانەوە وەکو ئەرك و ماف دەبینن، داگیرکردنی زێدی ئەودیو سنووریش، جێبەجێکردنی ئەو ئەرك و مافەیە کە ڕژێم و دەسەڵات ڕەوای کردووە.

بەم شێوازە حوکمڕانیە ڕەگەزپەرستیە، هاوڵاتی تورکی کەوتووەتە نێو گۆماوی پەراوێزخستنەوە، بڕوانن جیهان چۆن دەڕوانێتە دەوڵەتێك، نە زمانی سیاسیەکەی جێگای خۆی لە ناوەندی نێودەوڵەتیدا دەکاتەوە و پێشوازی لێ دەکرێ، نە پەروەردەکردنە فاشیستیەکەی هاوڵاتیەکانی، پشتگیری نێودەوڵەتی مسۆگەر دەکات. لەبەر ئەوەی چ لە ماڵەوە، چ لەسەر کار، چ لە نێو حیزب، چ لە خوێندنگا، چ لەسەر شەقام، لە هیچ شوێنێك پەروەردەیەك نیە ڕەگی ئەو ڕەگەزپەرستیە هەڵکێشێ و تۆوی دیموکراتی بچێنێ بۆ ڕەوادان بە مافی بەرامبەر و بە نەتەوەیەکی تر.

هاوڵاتی تورکی، زەرەرمەندی یەکەمی ئەم درێژەپێدانی هزری فاشستی و ڕەگەزپەرستیەیە، کە لەنێو بیرو هۆشی تاك و کۆی کۆمەڵگادا چەقیوە، یەکەم قوربانی پەیڕەوکردنی ئەم توانەوەیەیە لە بۆتەی ناسیۆنالیستیدا، لەکاتێکدا لەم دونیای گلۆبال و مۆدێرنەیا دەسەڵاتی ڕژێمی توركیا دەیەوێ دەستی بگات بە هەموو بورجێکی بەرزی پێشکەوتن. وەلێ عەقلیەتە فاشیسستیەکەی خۆی نەگۆڕێ، دەیەوێ بنکەی سەربازی لە جیهاندا هەبێ، ببێتە یەکێك لەو ١٠ دەوڵەتانەی لە گەشە و ئابووری جیهاندا پێشڕەون، لە پێگەی تەکنەلۆژیادا بەرز بێ، لە گەشت و گەشتیاریا بەوپەڕی ئەتەکێت و ڕوخساری جوانەوە، بەپێی ویست و خواستی گەشتیار خزمەتەکانی پێشکەش بکات، ئاڵوگۆڕی ئابووری و هەناردەی لە ئاستی جیهاندا بێ، شارەکانی وەکو شاری کولتووری و مێژوویی نمایش بکات، کەچی لەناوەوە پەروەردەکەی سەقەت و لەگەڵ فاکتەکانی پێوەری مرۆڤی دیموکرات و ئازادیخوازدا یەك ناگرنەوە. واتە لێرەدا تورکیا هاوڵاتی ساختە پەروەردە دەکات و لەکاتی دەستدرێژیکردنە سەر حەرەمی وڵاتێکی تر و قەتڵوعام و هەوڵدانی بۆ سڕینەوەی ستاتۆیەك کە دەکەوێتە ئەودیوی سنووری خۆیەوە، یەکسەر دیوی ناوەوەی ئەو پەروەردەیە دەخاتەڕوو و چەپڵەی بۆ لێدەدات.

چەندە زوو هاوڵاتی توركیا خۆی لە کۆت و بەندی ڕەگەزپەرستی ئازاد بکات، ئەوەندە کەشوهەوای  لە کاروانی ئەمڕۆی جیهاندا باشتر دەبێ. ئەم پچڕانی کوتوبەندی ڕەگەزپەرستیەش بە پەروەردەکردنێکی بێ خەوشی نەوەیەکی نوێ دەکرێ، لەسەر دەستی نوخبەیەکی سیاسی لە حیزبێکی بیروبۆچوون کراوە و دوور لە خەڵتەی سەدەها ساڵی ڕەگەزپەرستی. بە سیاسەتێك دەکرێ خاڵی بێت لە بۆماوەی جینۆسایدکردنی نەتەوەکانی تر، بەداوای لێبووردون لە تاوانەکانی مێژوو، بە داننان بە مافی سەرەتایی مرۆڤ کە ئینتیمایە بۆ نەتەوە. بە وانەوتنەوەی خوێندنگاکان و فێرکردنی مناڵان کە ڕەگەزپەرستی بووە و دەبێتە کلیلی ئەنجامدانی تاوان، چ لە ڕابوردوو و چ لە ئێستادا. هەنگاوی نوێ بە نووسینەوەی دەستورێکی نوێ دەکرێ کە ڕەگەزپەرستی بکاتە تابلۆی ڕەشی دۆراندن، دەستورێك کە لە هەزارەی سێیەمدا جێی خۆی بکاتەوە.

پەراوێزەکان

سەرچاوەکان https://www.welt.de/politik/ausland/article201990480/Tuerkische-Offensive-Verstoesst-Erdogan-gegen-das-Voelkerrecht.html?wtrid=socialmedia.socialflow….socialflow_facebook&fbclid=IwAR2edNT4apw6hLcILjkBMldc2gyZy1h4RcGVBce81uZiLHSpKb7dHm9dlhY