سیاسەتى پزیشکى: دەروازەیەک بۆ چارەسەرکردنى گرفتەکان

ئا: بارام سوبحى

بەدیهێنانى پزیشکى سیاسى ئەستەم نییە، بەڵکو پێویستى بە دەوڵەتمەدارو پاڵپشتى و پشتیوانى جەماوەر هەیە، توێژەرێک وا دەڵێت. لە عێراقدا (16%) بەرپرسان دەرچوى بەشە زانستى و پزیشکیەکانن، بەڵام بۆچى کێشەکان هەر بەردەوامن؟ پەیوەندى لەنێوان سیاسەت و پزیشکیدا چییە؟ بۆچى پزیشکەکان روو لە دنیاى سیاسەت دەکەن؟ بنەماکانى سیاسەتى پزیشکى چین؟ ئەم راپۆرتە بەدواى وەڵامى ئەو پرسیارانەدا دەچێت.

پزیشکى یەکێکە لە پیشە مرۆییە گرنگ و بەنرخەکان، بەڵام هەر کاتێک باسى دێتە گۆڕێ، لەبرى مانا راستەقینەکەى کە هونەرى بەڕێوەبردنى حکومەتە، بەشێوەیەکى گشت فڕو فێڵ دێتە بەرچاو. د. تاریق عەبدولحافیز زوبەیدى لە توێژینەوەیەکدا ئاماژە بەوە دەکات، ئەو وێنە نەرێنیەى سیاسەت لە بۆشاییەوە نەهاتووە، بەڵکو “بەهۆى ئەوەیە زۆرینەى ئەو سیاسەتانەى پەیڕەودەکرێن چاوپۆشى لە لێکەوتەکانى لە هەژارى و نەخۆشى و جەنگەکان دەکات. واتە وێنەى نەرێنى سیاسەت لە بەجێهێنانى نەرێنیانەى هاتوە، نەوەکو لە مانا چەمکییە راستەقینەکەیەوە”.

عێراق و حکومڕانى پزیشکەکان

بەگوێرەى راپۆرتێکى پەیمانگاى ئاشتى ئەمەریکى، لەماوەى ساڵانى (2003 – 2006) رێژەى (16%) بەرپرسانى عێراق لە زانست و پزیشکى و بیرکاریدا پسپۆڕ بوون. لەدواى روخاندنى رژێمى بەعس لەلایەن ئەمەریکیەکانەوە لە نیسانى (2003)، ئەنجومەنێکى بیست و پێنج کەسى بۆ بەڕێوەبردنى عێراق پێکهێنرا، ئەو ئەنجومەنە بە ئەنجومەنى حوکم ناسرا لە (12/7/2003) هەتا (1/7/2004) لەکاردابوو. لە کۆى (25) ئەندامى ئەنجومەنەکە شەش ئەندامیان پزیشک بوون.

یەکەم کابینەى حکومەتى عێراق لەدواى روخاندنى رژێمى بەعس، بە سەرۆکایەتى ئەیاد عەلاوى پێکهێنرا، کابینەى دواتریش بە سەرۆکایەتى ئیبراهیم جەعفەرى بوو، کە هەردوکیان پزیشک بوون، یەکەمیان دکتۆراى لە رۆماتیزمدا لە زانکۆیەکى بەریتانیا بەدەستهێناوە، دووەمیان کۆلێژى پزیشکى زانکۆى موسڵى تەواوکردوە.

لەدواى روخانى رژێمى بەعسەوە تائێستا، شەش کەس سەرۆکایەتى پارلەمانى عێراقیان کردوە، تەنها مەحمود مەشهەدانى کە لە (2006 – 2008) سەرۆکایەتى پارلەمانى دەکرد، دەرچوى کۆلێژى پزیشکى بوو. هەرچى سەرۆک کۆمارەکانى عێراقە (غازى عەجیل یاوەر، جەلال تاڵەبانى، فوئاد مەعسوم، بەرهەم ئەحمەد ساڵح)، هیچیان دەرچوى کۆلێژى پزیشکى نەبوون. لەسەر ئاستى حکومەت نزیکەى دە پزیشک پۆستى وەزیرییان وەرگرتوە، هەروەها ژمارەیەک پزیشکیش بوونەتە ئەندامى پارلەمان. واتە هیچ کابینەیەکى حکومەتى عێراق لە پزیشکان خاڵى نەبووە. سەربارى بوونى ئەو هەموو پزیشکە، بەڵام کێشە سیاسیەکان و گوزەرانى هاوڵاتیانى عێراق هەمیشە بەرەو خراپبوون رۆیشتوە.

کارکردنى پزیشکانە

بەبڕواى د. زوبەیدى، زۆرینەى دەوڵەتە عەرەبى و ئیسلامیەکان گرفتارى کێشەگەلى سیاسین کە سەرەتاى هەیەو کۆتایى دیار نییە. بۆ چارەسەرى ئەو گرفتانەش، دەڵێت “دەبێ یەکەم کار بیرکردنەوە بێت لەوەى سیاسەتکاران بە شێوازێکى پیشەگەرانەى نزیک لە پیشەى پزیشکى، هەوڵى چارەسەرکردنى کێشەکان بدەن”.

ناوبراو جیاوازی لەنێوان چارەسەرى پزیشک بۆ نەخۆشێک و چارەسەرکردنى کێشە سیاسیەکان بە شێوازى پزیشکیانە دەکات و دەڵێت: چارەسەرى پزیشکى سیاسى فراوانترە، چونکە هەر کێشەیەکى سیاسى لە هەر وڵاتێکدا چارەسەر بکرێت، ئەوا ئەو چارەسەرە رەنگدانەوەى ئەرێنى لەسەر دۆخى سیاسى و ئابورى و کۆمەڵایەتى و کلتورى دەبێت، دەبێتە هۆى کەمکردنەوەى زۆرێک لە حاڵەتەکانى نەخۆشى کە بەهۆى هەڵەى سیاسیەکانەوە دروستدەبن”.

Image: Arek Socha

چارەسەرى برینەکان یان قوڵکردنەوەى؟

ئەو توێژەرە سیاسیە، ئاماژە بەوە دەکات سیاسەت لە رۆژئاوادا بەپێى توانا کار بۆ تیمارکردنى برینەکان دەکات، لەکاتێکدا “سیاسەت لە هەندێک وڵاتانى رۆژهەڵاتدا کار بۆ قوڵکردنەوەى برینەکان دەکات، بگرە هۆکارى سەرەکى دروستبوونى برینەکەیە”.

لە وەڵامى ئەوەشدا ئایا باسکردن لە پزیشکى سیاسى واتە پێویستى بانگەشەکردن بۆ ئەوەى کە پزیشکەکان دەست بە کارى سیاسى بکەن و خۆیان بۆ هەڵبژاردنەکان بپاڵێون و دەسەڵات بگرنەدەست؟ د. زوبەیدى دەڵێت: ”بانگەوازەکە بۆ ئەوەیە سیاسەتکاران وەکو پزیشکان کاربکەن و بەدواى باشترین رێگاکانى چارەکردندا بگەڕێن. چونکە نەخۆشى کەسیى تەنها کاریگەرى لەسەر خاوەنەکەى دەبێت، بەڵام قەیران و کێشە سیاسیەکان کاردەکاتە سەر تەواوى گەلێک… پزیشکێک کاتێک هەڵەیەک دەکات ئەوا قوربانیەکەى تەنها کەسێک دەبێت، بەڵام قوربانى هەڵەى سیاسیەکان لەوانەیە بە سەدان، هەزاران بگرە ملیۆنان کەس بێت، ئەوەش بەگوێرەى سروشتى رووداوەکەو ئەو بڕیارەى لەبارەیەوە دەدرێت.”

ناوبراو لەبارەى پزیشکى سیاسى رونکردنەوەى زیاتر دەدات و دەڵێت: ”ئەگەر کارى پزیشک پاراستنى ژیانى مرۆڤ و چاودێریکردنى دۆخى نەخۆشیەکەى و قۆناغەکانى چارەسەرکردنى بێت، ئەوا رۆڵى پزیشکى سیاسى گەورەترە، چونکە بەشداردەبێت لە کۆتایهێنان بە نەخۆشیەکەو رێگرتن لە روودانەوەى لە داهاتودا، چونکە هەندێک لە نەخۆشى و دۆخە بریندارییە مەترسیدارەکان دەرەنجامى شەڕەکانە. لەکاتێکدا کەمى دەرمان و ئامێرى پزیشکى دەرەنجامى سیاسەتى هەڵەیە، کە ئەولەویەت بە جەنگەکان دەدات لەسەر حسابى ئاشتى.

بنەماکانى پزیشکى سیاسى

دەوڵەتمەدار “پیاوى دەوڵەتى”، بە بڕبڕەى پزیشکى سیاسى دادەنرێت. سیاسەتکارێک بۆ ئەوەى سەرکەوتوو بێت و وەکو پزیشکى سیاسی کاربکات، پێویستە ئەم خەسڵەتانەى تێدابێت:

1. لەسەر بنەماى دامەزراوەیى کاربکات و لە ئارەزووى کەسى دووربکەوێتەوە. لەپێناوى بەرژەوەندى هاوڵاتیانى کاربکات و جەخت نەکاتە سەر توێژێک یان کۆمەڵێکى دیاریکراو. گرنگترین خەسڵەتى کۆکەرەوەیە نەک پەرتکەر، لەسەر بنەماى یەکێتیەکى نیشتیمانى راستەقینە کاردەکات.

2. لەپێناوى وڵاتەکەو هاونیشتیمانیەکانى کاربکات، بەرژەوەندى گشتى بەسەر بەرژەوەندى کەسیدا زاڵدەکات. واتە دەیەوێت کار بۆ دەوڵەتەکەى بکات، نەوەکو بۆ خۆى و پارتەکەى.

3. دەوڵەتمەدار لەکاتى بڕیاردانى لە پرسە چارەنوسسازەکان، بەرژەوەندى نیشتیمانى و کاریگەرییەکانى لەسەر ئێستاو ئایندەى وڵات بەهەند وەردەگرێت. بەیەک ئاست مامەڵە لەگەڵ هاوڵاتیان دەکات و چاو لە جیاوازى ئاینى و نەتەوەیى و مەزهەبیان دەپۆشێت.

4. دەوڵەتمەدار روانگەیەکى بەرپرسانەى بۆ ئایندە هەیە، تەنها بە ئەندازەى سودبینین لە ئەزمونە ئەرێنیەکان و دووبارە نەکردنەوەى نەرێنیەکان، تەماشاى رابردوو دەکات.

پێوەرەکانى دەوڵەتمەدار

دیارترین پێوەرى دەوڵەتمەدار ئەوەیە کاتێک پۆستەکەى جێدەهێڵێت، لەدواى خۆى کۆمەڵێک دەستکەوت بەجێدەهێڵێت، هەروەها دەبێتە مایەى بایەخ و رێزى گەلەکەى. بەپێچەوانەى کۆتایى سیاسەتکاران کە بەزۆرى چارەنوسیان کوشتن یان زیندان یان دروخستنەوە یاخود لانیکەم تۆمەتبارکردنیانە بە گەندەڵى.

پێوەرێکى دیکە سەروەرى یاسایە بەشێوەیەکى کردارى، جێبەجێکردنى یاسایە بەسەر هەمواندا بەبێ جیاوازى، جیاکردنەوەى دەسەڵاتەکانە لە یەکتر. دەستپاکى و شەفافیەت یەکێکى دیکەیە لە پێوەرەکان بۆ سەرکەوتن و پێشکەوتنى گەلان و نەتەوەکان. دەوڵەتمەدار لە هەڵبژاردنى بەرپرسان و وەزیرەکاندا دەبێت رەچاوى دەستپاکى بکات، لەپێناوى پاراستنى دارایى گشتیدا دەزگاکانى چاودێرى کارابکات.

حکومڕانى دروست

دوو دەیە لەمەوبەر لەلایەن دەزگاکانى سەر بە رێکخراوى نەتەوە یەکگرتوەکانەوە، نۆ پێوەر بۆ حکومڕانى دروست دانرا، ئەو بنەمایانەش بریتین لە: بەشدارى سیاسى، دەسەڵاتى یاسا، شەفافیەت، بەدەمەوەچوونى باش، سازان، یەکسانى، کارایى، بوونى سیستمێکى گشتگیرو دیدگایەکى ستراتیژى. هەروەکو پسپۆڕانى جەختى لەسەر دەکەنەوە ئەو پێوەرانە لەکاتێکدا دەتوانرێ جێبەجێ بکرێن کە دەوڵەتمەدارێک لە لوتکەى دەسەڵاتدا بێت.

ئەو کاتەى دەوڵەتمەدارێک لە لوتکەى دەسەڵاتدا بێت و ئەو بنەمایانە جێبەجێ بکات، ئەوا گرنگترین دەرهاویشتەى پزیشکى سیاسى بەدیدێت کە بریتیە لە یەکخستنى ریزەکانى تاکەکانى کۆمەڵگا لە چوارچێوەى دەوڵەتدا، هەروەها بیناکردنى سیاسیە لەسەر بنەماى پێکەوەژیانى ئاشتیانە و دیالۆگ و لێکگەیشتن. لە دەرەنجامدا کاتێک یەکێتى نیشتیمانى بەدیهات، ئەوا خۆشەویشتى نیشتیمان بەدیدێت، لەو رێگەیەشەوە پزیشکى سیاسى دەتوانێت بەشێوەیەکى کاراو کاریگەر رۆڵى خۆى بگێڕێت.

یەکێکى تر لە دەرهاویشتەکانى جێبەجێکردنى بنەماکانى حکومڕانى دروست بەهێزکردنى بنەماکانى هاوڵاتیبوونە. باسکردن لە هاوڵاتیبوون لە سایەى سیستمێکى دیموکراسیدا، تەنها باسکردنى کۆمەڵێک یاساى دەستورى و قانونى و بوونى دامەزراوەکان و دەستاودەستکردنى ئاشتیانەى دەسەڵات نییە. بەڵکو باسکردنە لە کۆمەڵێک بەهاى کلتورى و سیاسى و ئاینى، بە تایبەتى بەهاکانى لێبوردەیى و میانڕەوى و بەشدارى سیاسى و فرەیى و جیاوازى و قبوڵکردنى ئەویتر، چارەکردنى هەموو ناکۆکیەکانە بە شێوازى ئاشتیانە.

پزیشکى سیاسى چۆن بەدیدێت؟

بەهۆى کێشەو قەیرانە زۆرەکانەوە، بەدیهاتنى پزیشکى سیاسى لە وڵاتانى جیهانى سێهەمدا کارێکى ئاسان نییە، بەڵام ئەستەمیش نییە، بەڵکو پێویستى بە دەوڵەتمەدارو پاڵپشتى و پشتیوانى جەماوەر هەیە. د. تاریق عەبدولحافیز زوبەیدى وادەڵێت.

بۆ جێبەجێکردنى پزیشکى سیاسى لە وڵاتانى جیهانى سێهەمدا، ناوبراو دوو بنەماى سەرەکى دەخاتەڕوو کە بریتین لە:

یەک: بوونى سەرکردایەتیەکى هۆشیار و خاوەن دیدگاى ستراتیژی. پلاندانانى تۆکمە، بە ئامانجى گواستنەوە لە شەڕى ناوخۆیى و هەژارى بەرەو ئاوەدانکردنەوەو بنیاتنان و گەشەپێدانى هەمەلایەنە، ئەمەش گرنگترین خەسڵەتەکانى دەوڵەتمەدارە.

دوو: پێویستە مامەڵە لەگەڵ سیاسەتدا بکرێ وەکو زانستێک بۆ چارەسەرى گرفت و ململانێکان، نەوەکو دروستکردنیان. چونکە سیاسەت شمشێرێکى دوو دەمە، ئەگەر خراپ بەکارهێنرا ئەوا وێرانکەر دەبێت، بەڵام ئەگەر بە شێوەیەکى زانستى لەلایەن دەوڵەتمەدارەوە وەبەرهێنرا ئەوا چارەسەرى زۆرێک لە ئاریشەکان دەکات.

سەرچاوەکان:

يەكەم: د. طارق عبدالحافظ الزبيدى: الطب السياسى: قراءة فى مرتكزاتة و مخرجاتة، موقع مركز المستقبل للدراسات الستراتيجية.

دووەم: فيبى مار: من هم قادة العراق الجدد؟ ماذا يريدون؟، معهد السلام الاميركى، تقرير خاص رقم 160، واشنطن.

سێیەم: ماڵپەڕى فەرمى ئەنجومەنى نوێنەرانى عێراق.

چوارەم: ماڵپەڕى ئەلجەزیرە نێت.

پێنجەم: ماڵپەڕى ویکیپیدیا.

Check Also

ئەگەر لە بازنەیەکی سەرووی خۆمانەوە لە جیهان بڕوانین/ بەشی یەکەم

د.مەدیحە سۆفی گۆی زەوی لە ڕوبەڕوبوونەوەیەکی سەختی کێشەی جۆراوجۆردایە، کە ئیدی دەستی مرۆڤ ناتوانێت بە …