هاڤیا سیاسی ل نک گەنجان

نفشێ نوو ل هەمبەر ئاستەنگێن گران!
بەشێ یەکێ

بنگەهێ زمانیێ پەیڤا “هاڤی هاڤیبوون”، ژ پەزێ سپی هاتیە داتراشین، دەما میهەک ژ کەرێ خوە جودا دبیت و دچیتە ناڤ کەرەکێ دی یێ پەزی، هەر ڤەدەری وی کەرێ پەزی دمینیت. ئەڤجا شڤان دبێژن، ئەڤ پەزە/ میهە یا هاڤیبووی.

دیارە هاڤیا بوونەوەری ژ هێلا مێتۆلۆژیایێ ڤە، هەردەما هاڤێتنا ئادەم و حەوایێ ژ بەهەشتێ و جودابوونا مرۆڤی ب سایا کار و بەرهەمی ژ سروشتی روودایە، کو ئەڤە دبیتە دەسپێکا هاڤیا مرۆڤی. هەروها پرۆسێسا بوون/ مرنێ ب خوە ژی، جورەکێ گرانێ هاڤیبوونێ یە. ئێدی پرسێن مرۆڤی ل هەمبەر ئۆلی، مرنێ و جیهانا دی/ خوەدێ، وەک پەیوەندیێن مرۆڤی یێن گیانی، رەنگەکێ سەردەستێ هاڤیبوونێ درستکریە.

ژ هێلا فەرهنگی ڤە، بنگەهێ هاڤی ب سادەیی ژ ” Alien ” هاتیە و هاڤیبوون ژی ژ پەیڤا لاتینی ” Alienatio “، ب واتەیا دوورکەتن ژ واری/ وەلاتی دهێت. هەروها بکەرا لاتینی ژ ” Alienare ” ب واتەیا ڤەگوهاستنا پاوانی بۆ یەکێ دی دهێت. تێگەهێ هاڤی ل سەدێ پازدێ بۆ مرۆڤێن ئەقلێ خوە هنداکری، دهاتە بکارئانین. پاش ل ناڤەراستا سەدێ نۆزدێ، بۆ مرۆڤێن دین ” Alienists ” ( 1 ،) کو مرۆڤێن هاڤی، مرۆڤێن نەساخن، دهاتە بکارئانین. هەروها تێگەهێ “هاڤیبوون Alienation ” د زمانێ ئنگلیزی ژی دا، ل سەدێ هەژدێ بۆ کەسێن بێ پاوان/ ئاقار و هندابووی، دهاتە بکارئانین. ب کورتی، بنگەهێ رەسەنێ ڤی تێگەهی، ژ “ژێیاتی Alienus ” ( 2 ) یان ژێیاتیا کەسێ دی هاتیە داتراشین. ب ڤێ واتەیێ، هاڤی بەڤلێ ژێیاتیێ یە.

راستە هاڤیبوون رەهێن خوە دکێشیتە کووراتیا دیرۆکێ، بەلێ پا پتر ل سەدێ نۆزدێ گرینگی ب ڤی تێگەهی هاتیەدان. ب تایبەتی ژی د فەلسەفا ئایدییا ئەلمانیا سەدێ نۆزدێ دا، کو جارا یەکەم هێگێل Hegel تێگەهێ “هاڤیبوون Entfremdung ” دەربازی وارێ فەلسەفێ، ب واتەیا جوداکرنا بوون و گەوهەری کر. هەروها شارەزایێن ڤی واری، هاڤیبوونێ ب قووناغێن “بەری هێگێل، سەردەمێ هێگێل و پشتی هێگێل” رێزبەند دکەن. لەورا ژی پسپۆرێن ڤی واری، هێگێل ب “بابێ هاڤیبوونێ”) 3 ) ب ناڤ دکەن. پاش ئەڤ تێگەهە دەربازی وارێن جڤاکی ” May ” ل سەر هاڤیا کارکەری، دورکهایم Durkheim ب واتەیا “ئەنۆمیا Anomie ” نەمانا نرخ و بهایێن جڤاکی و سایکۆلۆژی فرۆم هورنی From Hurny ژی بوویە. دیسان مارکس Marx ژی، گەلەک ل سەر هاڤیا مرۆڤی/ کارکەری راوستیایە. هەروها هاڤیبوون ل نک مارکس، وێنەکە ژ وێنێن لاوازیا مرۆڤی ل هەمبەر هێزێن سروشتی و جڤاکی، ئێدی هاڤیا سیاسی ب خوە، نەرازیبوونا ل هەمبەر رەوشا جڤاکیا/ سیاسییا هەییە. ب گەلەمپەری، تەکەزا تێگەهێ “هاڤیبوونا سیاسی Political alienation “، ل سەر ئەدەبیات و کریارا هاڤیا سیاسی دراوستیت. دیسان هندەک ڤەکۆلەر ژی، ڤی تێگەهی ب “لابۆرا سیاسی/ ریتشارد” ب ناڤ دکەن.

ب ڤێ یەکێ، پرۆسێسا هاڤیێ ب خوە نەساخیەکا جڤاکی و سایکۆلۆژیە، لەورا پرانیا هزرمەند و فیلۆسۆفان گرینگیەکا بەرچاڤ ب ڤێ مژارێ دایە. ب تایبەتی جڤاکناس و دەرووناسان، گەلەک ل سەر ڤی بابەتی کارکریە. ئێدی هاڤی/ هاڤیبوون دیاردەکا جڤاکی/ سیاسیە، باندۆرێ ل سەر تاک و جڤاکێ دکەت. بنگەهێ ڤێ گرینگیێ ژی، ڤەدگەریتە کۆمەکا تێکهلی و بەرژەڤەندیێن دگەل مرۆڤی ب خوە و کەسێ دی. مینا رەوشێن گران و ئالۆزێن مرۆڤی راستی ڤارێبوونێ دکەن، وەک: “قومارێ، هۆشبەری، خوەکوژی، مەلوولی، پۆسیدەیی، بێهیڤی و…”، کو تەڤنێ جڤاکی سست و وێران دکەن.

گڤاشتن و باندۆرا تێگەهێ هاڤی پتر ل نک مە بەرچاڤ دبیت، چونکو تەڤاییا دەسەلاتێن رۆژهلاتا ناڤین، ب ئەقلێ ستەمکاری و شکەفتێ فەروەریێ دکەن و گەنج ژی ب سایا گلۆبالێ ل جیهانەکا ڤەکریا دیمۆکراتیا ئەلکترۆنی دژین. سەرباری لاوازیا رەوشەنبیری و هشمەندیا سیاسی، باندۆرەکا بەرچاڤ ل سەر بەشداریا گەنجان یا پارتاتی/ سیاسەتی کریە. سەرهەڤیا ڤان پاشخانان، گەنجێن کورد ژ رەوشا پارتاتی و سیاسی بێزارکرینە. لەورا ئاستێ بەشداریا گەنجان د پارت و سیاسەتێ دا، رێژەیەکا گەلەکا کێما بەرچاڤە. راستە دڤیا چەوا هێزا شۆرشان ل سەر گەنجان دهێتەکرن، وسا ژی ئیرۆ گەنج بەشداریا پارت و سیاسەتێ ببان، لێ ل ڤان دەڤەران مخابن پرۆسێس بەروپشتبوویە. ئێدی دەما گەنج بەشداری بزاڤ و چالاکیێن سیاسی نەبن، هنگی پارت و سیاسەت رادەستی لاش و ئەقلێن پیر/ کەڤنار دبن. هەروها دەما گەنج بەشداریا “هلبژارتنان/ دەنگدان و بریارێن سیاسی و…” نەبن، دێ هنگی وەک بینەر و بیانی ل ژێیاتی و هلگرتنا بەرپرسیاریێ نێرن! ئێدی هەستێن گەنجان ب بەرپرسیاریێ و نەبوونا رۆلێ وان د چ وارێن جڤاکی دا، دکەڤنە ژێر گڤاشتنێن ژیانا هاڤیا سیاسی.

ب سەرهەڤ، دیاردا دوودلی، هندابوون و نە ئارامیێ، پرانیا خەلکێ مە و ب تایبەتی ژی گەنجان ڤەگرتینە. لەورا ئیرۆ هاڤیا سیاسی بەربلاڤترین فۆرمێن هاڤیانە، ب تایبەتی ژی، د ناڤ تەوژما گەنجێن زانکۆیان دا، کو دینەمۆیا هەر پارت و سیاسەتێ نە. لەورا هاڤیا سیاسی، پتر د ناڤ تەوژما گەنجان دا بەرچاڤ دبیت، چونکو نەبوون/ هندابوون پرنسیپ، دیسپلین و هەلویستێن جڤاکی و نەتەوەیی، جورەکێ بێزاریێ ل نک تەوژما گەنجان درستکریە. هەرچەندە سامانێن راستێن هەر گەلەکی، تەوژما گەنجان/ ئەقلێن گەنجن، بەلێ دیسان ژ نەبوونا ئاسویێن چاڤەرێکری، هەموو دەرورێک ل بەر پاشەرۆژا گەنجان هاتینە گرتن. ب ڤێ یەکێ، هاڤیا سیاسیا گەنجان ب خوە هاڤیا نفشەکێ، کو پاشەرۆژ ل سەر دهێتە ئاڤاکرن.

سەرچاوەکان

1- بکار فتحي الاغتراب السیاسي و أثرە علی المشارکة السیاسیة/ دراسة حالة الجزائر 1989 2012 ، جامعة د/ الطاهر مولاي سعیدة، کلیة الحقوق و العلوم السیاسیة، السنة الجامعیة 2012 / 2013 ص 18 .
2- محمود رجب الاغتراب: سیرة المصطلح دار المعارف، مصر القاهرة، 1988 ص 31 .
3- قرافي سفیان إسماعیل و دیداوي فاطمة الاغتراب السیاسي عند الشباب/ دراسة میدانیة لطلبة العلوم السیاسیة بجامعة أدرار جامعة أحمد درایة أدرار، کلیة الحقوق و العلوم السیاسیة، السنة الجامعیة 2018 / 2019 ص 14 .