دیراسەیەکی ستراتیژی بۆ ئاو لە عیڕاقدا

---

هاتنەکایەوەی قەیرانی ئاو، کە هۆکارەکانی جۆراوجۆرن لەوانەش گرنگترینییان توندبوونی کێشەی گۆڕانی کەشوهەوا، جگە لە زۆربوونی دانیشتوان، بەفیڕۆدان و نالەباری بەڕێوەبردنی سیستەمی ئاو و زۆریتر، قەرانی ئاو هاتنەکایەوەیەکی لەناکاو و هەڵتۆقیو نییە، بەتایبەتی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و بەتابەتتر لە عڕاقدا.

لە کۆتایی سەدەی بیستەمەوە توێژینەوەکان دڵنیایی ئەوە دەدەن؛ کە چەندەها وڵات لە جیهاندا، لەوانەش وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست تووشی قەیرانی ئاو دەبن، یەکێک لەو وڵاتانە عیڕاقە، ئەمەش هیچ هەواڵێکی نوێ نییە، کە ئێستا لە زۆر شوێن کراوەتە (پەلە هەواڵ)، کە عیڕاق تووش قەیرانی ئاو هاتووە و تەوژمی ئاوی ڕوباری دیجلەو فورات بەڕێژەیەکی زۆر کەمی کردووە، بێگومان ئەمەش کۆمەڵێک کاردانەوەی لە بواری کشتوکاڵ، کۆمەڵایەتی، تێکچوونی ئاسایشی نیشتمانی، گۆڕینی دیموگرافی و ئابوورییەوە لێ دەکەوێتەوە. هەروەها دەرئەنجامی ئەو توێژینەوانەی؛ کە دەڵێت “ئەگەری زۆرە تا ساڵی ٢٠٤٠ ڕوباری دیجلە و فورات نزیکی وشکبوون دەبنەوە، هەر دەرئەنجامێکی نوێ نییە، ئەوەی نوێیە و جێگەی سەرسوڕمانە، ئەوەە کە ئەم هەواڵانەن دەستەوەستاونی و  بە تەمای بەزەیی پێداهاتنەوەی تورکیای پێوەدیار بێت، لە چاوەڕوانی پەڕجوویەکی خۆڕسک بن بۆ چارەسەر کردن.

سەرۆکی ئەوسای تورکیا (سلێمان دیمێریل) لە ساڵی ١٩٩٢دا گوتی “ئاوی روباری دیجلە و  فورات، کە هەردووکیان لە تورکیاوە هەڵدەقوڵێن، هەتا دەگاتە سەر سنوور، هی ئێمەیە و ئازادین چی لێ دەکەین، هەر وەکو چۆن ئەوان لەگەڵ نەوتی خۆیان ئازادن چی دەکەن”

ئەمە قسەی ساڵی ١٩٩٢ی سەدەی ڕابوردو  بوو، لێ لە سەدەی بیست و یەکدا چەتری دەسەڵاتی تورکیا ئەوەندە فراوانتر بووە، کە بێ شەرمانە هەر ئاو بەرامبەر نەوت نا، بەڵکو مەرجی شێوازی هەناردنە دەرەوەشی بۆ دادەنێت، لێدوانەکان بە ئاڵنگارییەوە دەدرێن، ئەم جارە، ئەگەر هێزێکی سیاسی  کاریگەر نەبێ، عیراق؛ نەک دۆڵی ڕافدێن و ئەو میسۆپۆتامیایەی سەرچاوەی سەرهەڵدان و شارستانییەت بوو لە مێژووی مرۆڤایەتیدا، دەپوکێتەوە،  بەڵکو ئازاد نابێ، تەنانەت چۆن مامەڵە لەگەڵ نەوتی ژێر خاکی خۆیشی بکات، ئازاد نابێ چۆن دەینێرێ و چۆن دەیفرۆشێ، چونکە ئاو نەبێت، نەوت ئەو سام و هەیبەت و دەسەڵاتەشی نابێت، ئەتاتورک لە سییەکانی سەدە ڕابوردوودا دەسەڵاتی ئاوی شیکردەوە و دیاریکرد، ئەوە وا لە نزیک سییەکانی ئەم سەدەیە خەونەکە دروێنە دەکرێ.

ئەوەی جێی سەرنجە لە ڕاگەیاندنەکاندا، ئەوەیە کە هێدی هێدی پاساو بۆ خۆبەدەستەوەدانی خۆیان دێننەوە، لە بری ئەوەی سیاسەتێکی تۆکمەی بەڕێوەبردنی ئاو و چارەسەری تەکنەلۆژی و تەکنیکیان هەبێت، لە بری ئەوەی پێش هاتنی ئۆردوگان نەکەونە پاراڕانەوە و ڵاڵانەوە، نەوەک تورکیا ئەو چۆڕە ئاوەش ببڕێ و عیراق وێران بێ.

عیڕاق وێران دەبێ، ئەگەر لەسەر ئەم سیاسەتە درەنگ وەختەی، بۆ چارەسەر و ڕێنمایی نێوخۆیی، هەبێت و شەڕی تائیفی ئیتنی و بەشبەش کردنی بەرژەوەندی، دەسەڵاتدار و حاکم بت.

لە سەدەی بیست و یەکدا، ئەگەر عیراق هێزی خۆی کۆنەکاتەوە، تورکیا لە سنووری (ئاو بەرامبەر بە نەوت)یش  ئاودیو دەبێت، کۆکردنەوەی هێزیش، هەر هێزی سەربازی و سوپا و لەشکر نییە، پەیوەندییە دیپلۆماسییەکان، تەکنەلۆژیای نوێ، وشیاری، گۆڕین و چاککردنەوەی سیستەمی دابەشکردنی ئاو، ڕێکاری ئاودێری نوێ، پاڵپشتی کردنی جوتیاران، زیندوکردنەوەی ڕێوشوێنی چاککردنی زەویوزار، خوێشوێری ڕوبەرە کشتوکاڵییە زیانلێکەوتووەکان، فراوانکردنی ڕوبەری بەئاگاهاتنەوە و پەروەردەی زانستی بواری کشتوکاڵ، بنیاتنانی بەنداو و کۆکردنەوەی ئاو و گەڵێ کاری سادە و ئاسانتر، کە مەرج نییە مەودای زەمەنی زۆری بوێت.

تورکیا نەچووەتە ژێر باری یاسا نێودەوڵەتیەکان و ناچێت، لە ڕاستیدا یاسای نێودەوڵەتیش هیچ بەهایەکی نییە، چونکە ئازاد نین لە پەڕەوکردنی، هەمیشە ڕێککەوتنەکان لە سەروووی یاسای نودەوڵەتییەوە سازکراون، بە وەرەقەی بەرژەوەندی ساسی نێوانیان، بۆیە باشترە عیڕاق بیر لە میتۆدی پشتبەستن بەخۆی و توانای داهێنانەی خۆی ببەستێت، ئەگەرنا تورکیا بیناقاقای دەگرێت و هەردوو ڕوبارەکەش وشک دەکات.

شارستانیەتی میسۆپۆتامیا لە پوکانەوە و داڕوخانە، عیراق پێویستی بە داهێنانی (مجلس الاعمار) ێکی نوێیە، بنەما و ژێرخانەکەی زیندووبکاتەوە، هەر وەکو ئەوەی ساڵی( ١٩٥٠-١٩٥٧)، کە عیڕاقی خستە سەر پێ. عیراق پێویستی بە دیراساتی ستراتژییە، تا لە هەڕەشەکانی تورکیا بێ منەت و ئاسایشی نیشتیمانی خۆی ئارام بێت.

Images: https://pixabay.com/fr/

JosepMonter

stevepb