گرتنەوەی ئاوی رووبارەكان تاوانی دژەمرۆڤایەتییە

مرۆڤایەتی بە دەیان ڕێكەوتننامە و یاسا، پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكانی ڕێكخستووە، ئابلوقە و گرتنەوەی ئاو یەكێكە لە چەكە كۆنەكان، لە دوای جەنگی جیهانی دووەم و دوای دامەزراندنی نەتەوەیەكگرتووەكان، ئاریشەی ئاو یەكێكە لەو بابەتانەی كە زۆرترین پەیماننامەی لەسەرە.

گرتنەوەی ئاو چەند جۆرێكی هەیە:

یەكەم: گلدانەوەی ئاوی ڕووبارەكان بۆ مەبەستی گەشەپێدان و ئابووری

دەوڵەتەكان نیازپاكانە مافی ئەوەیان هەیە لەسەر رووبارەكان بەنداو و بەربەست بە مەبەستی پێشخستنی ئابووری و لە بەرژەوەندی هاوڵاتیانی خۆیان دروستبكەن؛ ئەمەش دەیان مەرجی هەیە، بۆ نموونە ئاریشەی بەنداوی نەهزەی ئەسیوپیا لەسەر رووباری نیل، كە نزیكەی چل ساڵە چارەسەر  نەكراوە گەورەترین نموونەیە، بە دەیان ڕێكەوتن و پاشگەزبوونەوە لە نێوان میسر و ئەسیوپیا هەیە، نەتەوەیەكگرتووەكان تا ئێستا دووجار كۆمیتەی چارەسەری بۆ دروستكردووەو نەگەیشتوونەتە ئەنجام، گەر ئەم ڕووبارە وڵاتی ئەسیوپیا لەناو خاكی خۆیدا دروستی بكات ئەوا وڵاتی میسر بێبەش دەبێت لەبەشێكی سەرچاوەی ئاوی ڕووباری نیل.

كۆمیتەی یەكەمی نەتەوەیەكگرتووەكان بۆ چارەسەری بەنداوی نەهزە دەڵێ، ئاو مافێكی گەردوونیەو سروشت بەخشیویەتی بە مرۆڤایەتی، هەر گۆڕانكارییەك گەر ببێتە هۆی برسیكردنی بەشێك لە مڕۆڤایەتی ئەوا كارێكە دژی بنەماكانی مافەكانی مرۆڤە، هەروەها زۆر بە جددی جەخت لەو ئیكۆسیستمە (ژینگەی ئاوی و وشكانی) خاكی پشت بەنداوەكە دەكاتەوە كە نابێت تێكبچێت و لەناو بچێت.

دووەم: گلدانەوەی ئاوی ڕووبارەكان لە كاتی جەنگدا

لە ڕێكەوتننامەكانی ژنێڤی ساڵی ١٩٤٩، جەنگ و پێكدادانی سەربازی بە كۆمەڵێك نۆرم و ڕێسا ڕێكخراوە، هەر سنووربەزاندێكی ئەو ڕێساو نۆرمانە دەچێتە چوارچێوەی تاوانی جەنگ و بە كارێكی دڕندانەی دوور لە مرۆڤایەتی دادەنرێت، یەكێك لە بنەماكان ئەوەیە كە نابێت هیچ لایەنێكی ململانێ سەربازییەكان پەنا بۆ وێرانكردنی ژێرخان و سەرخانی ئابووری بەرانبەر ببات، بۆ نموونە قەدەغەیە ئامرازەكانی ژیان بكرێتە ئامانج، لە ناویاندا خۆڕاك و ئاو.

هەروەها بەپێی دەستووری دادگای تاوانی نێودەوڵەتی، گرتنەوەی ئاو لە كاتی جەنگدا دەچێتە بواری پێشێلكاری نەریتی یاسا نێودەوڵەتیەكان و دەبێتە تاوانی جەنگ، جگە لەوەش تێكدانی ژینگەیە كە ئەمەش هەر تاوانی جەنگە.

سێهەم: گلدانەوەی ئاوی ڕوبارەكان وەكو كردەیەكی سیاسی

بەپێی دەستووری دادگای تاوانی نێودەوڵەتی، هەر كردەیەك گەر بە شێوەی سیستماتیك و پلانڕێژی بێت و لەسەردەمی ئاشتیدا (نەوەك سەردەمی ململانێی سەربازی) و ببێتە هۆی برسیكردن و تێكدانی ژیانی كۆمەڵێك خەڵك، یان ببێتە هۆی تێكدانێ ژینگە، مردنی هاوڵاتیان، یان هۆكاری دەرپەراندن و كۆچكردن، ئەوا دەبێتە تاوانی دژە مرۆڤایەتی.

گرتنەوەی ئاوی ڕووبارەكانی كوردستان لە ئێستادا دەچێتە ئەم چوارچێوەیەوەو بە تاوانی دژە مرۆڤایەتی ئەژمار دەكرێت.

كێشەكە دوورترە:

یەكەم: پەنابردن و هەرەشەكردن بۆ برسیكردن و تێكدانی ژیانی مرۆڤ و ژینگە بەربەریترین و درندانەترین و قێزەونترین هەرەشەیە كە (نا) سیاسییەكانی كورد دەیكەن.

دوو: ئەو خێڵ-سیاسیانە بە عەقڵی خێڵەوە كە چۆن لە گوندەكان جۆگەی ئاو و كارێز و كانیاوەكان لەیەك دەگرنەوە، هەمان مێنتاڵەتییان هێناوەتە ناو سیستمی دەوڵەتداریەوە.

سێ: هەر تەنها بەم قسانە، شەرعییەت دەدەیت بە توركیا و ئێران هەمان هەرەشەت بەرانبەر بكەنەوە.

چوارەم: كوردستان لە رووی سیاسی و دیپلۆماسیەوە شكستی هێناوە، هەڕەشەی گرتنەوەی ئاو نایهێنێتەوە مایە.

پێنجەم: لە بابەتی ئاوها سەرەتاییدا نەخوێندەواری (نا) سیاسییەكانی كوردستانت بۆ دەردەكەوێت.