بلۆکێ دیرۆکیێ گرامشی وەک نەخشەرێکا ل هەڤهاتنا پارت و پێکهاتێن کوردی!

موحسین ئوسمان

بەشێ یەکێ

بلۆکێ دیرۆکیێ گرامشی ب خوە ژی، وەک ستراتیژیا کاری ل گۆر گرفتا هنگی ئیتالیا تێدا دژی، هاتیە بکارئانین. ئەڤ بلۆکێ دیرۆکی ــ Historischer Block، نێرینەکا نویا ل هەڤهاتنێ، کو بکاریت ژ تەڤ هەڤدژیێن د ناڤبەرا “رەوشەنبیری و ئیدیۆلۆگی” و “چین و پارت”ان دا دەرباز بیت. ئانکو ئەڤ بلۆکە، وەک مێتۆدەکی تەکەزێ ل سەر خالێن هەڤبەشێن د ناڤبەرا پارت و پێکهاتێن ئیتالیا دا دکر. مرۆڤ دکاریت بێژیت، ئەو گرفتێن هنگی ئیتالیا ژ ئیدیۆلۆگیا فاشیزمێ و دوبەرەکیا د ناڤبەرا پارت و پێکهاتان دا دنالی. ئیرۆ کوردستان ژی، ژ هەمان هزرێن مالباتی/ کەڤنار و دوبارەکیا د ناڤبەرا پارت و پێکهاتێن کوردان دا بریندار/ دنالیت. لەورا چارەیا رەوشا مە، خوە د خالێن هەڤبەشێن د ناڤبەرا ڤان پارت و پێکهاتان دا دبینیت.

پرۆسێسا گەهشتنا ئاستێ بلۆکێ دیرۆکی، ب خوە مسۆگەریا تەڤ گوهەرینێن جڤاکیە، کو رێکخوەشکەرا درستکرنا ل هەڤهاتنەکا نیشتیمانی، کو بکاریت ژ ڤان ئاستەنگ و رەوشێن ئاوارتە دەرباز بیت. ئها ل ڤێرێ، رۆلێ رەوشەنبیرێن ئۆرگان، وەک بەرپرسیاریەکا دیرۆکی ب زەلالی دیار دبیت، چونکو ل گۆر گرامشی، تاکو مە رەوشەنبیرێن ئۆرگان نەبن، نکارین بلۆکێ دیرۆکی ژی وەک هەستەکا هەڤبەش فام بکەین. ئەڤە یەکە ب خوە ژی، دخوازیتە ئەقلەکێ ڤەکریێ سیاسی، داکو بکاریت ڤێ رەوشا ئالۆز ئارام بکەت. لەورا “مەبەستا گرامشی ژ هزرا بلۆکێ دیرۆکی، تەڤ تەوژمێن دخوازن گوهەرین و ریفۆرمێ بکەنە”([1]). ئێدی مەرەم ژ ڤێ بلۆکێ دیرۆکی، جورەکێ بەرەیێ ژ بۆ چارەسەری و گوهەرینا رەوشێ‌یە، چونکو ئالەک ب تەنێ نکاریت بەرسینگێن ڤێ رەوشێ بگریت و هەروها نکاریت گوهەرینان ژی بکەت. ئێدی چەوا شەرێ تێرۆرێ/ داعش ب هەڤهاتن هاتەکرن، دڤێت ئیرۆ ژی بلۆکەکێ دیرۆکیێ ل هاڤهاتنێ دژی “بەرەیێ دوبەرەکی و خوەکوژیێ” بهێتە ئاڤاکرن.

دبیت تەڤگەرێن کوردی، هزر و درووشمێن هشیارکرنا گەلێ کورد هەبن، بەلێ پا نە دوهی/ هنگی و نە ژی ئیرۆ، پرۆژێن هزریێن هشیارکرن و ئاراستەکرنا ملەتێ کورد نەبووینە. لەورا ئیرۆ گرینگە، کوردان پرۆژێن رێنیسانسا هشیارکرن و ئاراستەکرنا گەلێ کورد هەبن. بنێرە پارتێن کوردی، ل شوونا ئەرکێ پەروەردە و ئاراستەکرنا خەلکی/ جڤاکی بکەن، بووینە “پارتێن پۆستان”. لەورا دبێژین، ئەگەر راستە پەیدابوونا پارتان، ژ ئەنجامێ هشمەندیا تاکی و هشیاریا جڤاکی هات بن، پا دیارە ل نک مە، ل جهێ پارت کار و ئەرکێن ئاراستەکرنا ملەتی بکەن، “مالباتێن پیرۆز/ مارکس” ئافراندینە! ئەڤە ب خوە ژی، جورەکێ خوەکوژتنا سیاسیە.

مخابن چەوا دوهی کارێ پارتێن مە د قووناغا رزگاریا نیشتیمانی دا، تەنێ تڤەنگ بوو. وسا ژی ئیرۆ ب هەمان ئەقلی، تەنێ هێزا زەڤلەکان ل جهێ هێزا ئەقلان بکاردئینن! ئانکو ل شوونا ئەقلێ پێشمەرگەی بکەڤیتە ژێر باندۆرا ئەقلێ سیاسی، ئەقلێ سیاسی کەتیە ژێر باندۆرا ئەقلێ پێشمەرگەی. ل سەر ڤی ئەقلی، مرۆڤ دکاریت بێژیت، دبیت کوردان هونەرێ لەشکری هەبیت، بەلێ هێشتا هونەرێ سیاسی نینە. ئێدی ل شوونا پارتێن کوردی، کار ل سەر کۆمەکا ریفۆم و شۆرشان “جڤاکی، رەوشەنبیری و سیاسی” بکەن. ب ڤێ هەژمۆنا نێگاتیڤ، جڤاک بەر ب ئاقارێ هلوەشیانێ ڤە بریە. ئێدی ئەڤ جورێ ئەقلێ سیاسی، ب چ رەنگان نکاریت نەخشەرێکا جڤاکی دەسنیشان بکەت. ئها ڤی ئەقلی ل نک مە “باژارێن بێدەنگ” ئافراندینە، چونکو تا نوکە مە جڤاکەکا رێکخستی نینە، داکو بکاری جڤاکەکا سیاسی بەرهەم بینیت. لەورا ئەڤ تاک/ جڤاکە، پتر پێدڤی ب ریفۆرمێن هزری، ژ پارت و دەزگەهانە.

ب کورتی، رەوشا مە پێدڤی ب میرەکی‌یە، بکاریت ڤی جڤاکی ئاراستە بکەت، چونکو نوکە باشوور ب تەڤ واتەیا پەیڤێ، د رەوشەکا ئاوارتە و ئۆرگانیک دا دەرباز دبیت. دیارە دڤێت وێ ژی بێژین، دەما گرامشی د خەباتا خوەیا سیاسی دا، بەحسێ یەکگرتنا ئیتالیا دکەت و بانگ ل میرێ مێکاڤیلی دکەت. مەبەستا گرامشی ژ میری، پارتە و پارت ب خوە ژی ل نک گرامشی هێزە نەک بوونەوەر، چونکو تاک/ جڤاک هێزا سەرەکیا پارتانە.

ب ئەنجام، دڤێت ئەم هزر و تیۆرا سیاسی ژێکجودا بکەین، چونکو پرۆژێن سیاسی، بێی هێزێن جڤاکی ناهێتەکرن. بنێرە سیاسەتێ بنگەهێ خوە ژ پەیڤا یوونانی ــ Politike وەرگرتیە، چونکو “سیاسەت زانستێ کاروبارێن دەولەتێ‌یە”([2]). هەروها ل گۆر تیۆرا هانتنگۆن ــ Huntington، سێ ستوونێن مۆدێرنێتا سیاسی هەنە: “ئەقلانیا دەسەلاتێ، ژێکجوداکرنا دەسەلاتان و بەشداریا سیاسی”([3])، بەلێ پا لۆسیان پەی ــ L. Pye پرسگرێکێن کوورێن پاشڤەروویا سیاسی، گرێدایی پێنج گرفتان: “ناسنامە، رەوایی، بەشداری، پەنتەران و پارڤەکرن”([4]) دکەت.

ب گەلەمپەری، فەروەریا گەلێن ڤان دەڤەران “سیکولار، ئۆلدار و نەتەوەیی”، ل هەمبەر گلۆبال و جیهانا مۆدێرن، راستی پرسگرێکێن کوور هاتینە. راستە تەڤ دەسەلاتێن سیکولار، سێگوشا “دەسەلاتا پەرلەمانی، دەسەلاتا حکوومی/ پراکتیکی و دەسەلاتا دادگەهی/ دادوەری/ مونتیسکۆ”، وەک فەروەریا دەسەلاتێ بکاردئینن، بەلێ پا دیسان تا نوکە مە سیستەمێ فەروەریێ، ژ سیستەمێ سیاسی جودا نەکریە! ب ئەنجام، دوورکرن و ڤەدەرکرنا خەلکی/ گەنجان، ژ وارێن سیاسی و حکوومی، جڤاک ژ تەوژم و چینان گوهەری جڤاکەکا چاڤەرێی قەیرانان!

بلۆکێ دیرۆکیێ گرامشی

وەک نەخشەرێکا ل هەڤهاتنەکا نیشتیمانی!

بەشێ دووێ/ داوی

راستە پشتی سەرهلدانا 1991 ئارمانجا تەڤگەرێن باشوور بجههات، بەلێ پا ئیرۆ خەلکێ مە ژ نەبوونا “ئازادی، وەکهەڤی و دادپەروەری”ێ دنالیت. هەرچەندە تاکو ئەو سەرهلدان و شۆرشێن ژ نشکەکێ ژی ڤە درست دبن، هەر ژ ئەنجامێ “سەرهەڤیانە/ هۆبزباوم ــ Hobsbawm”([5])، بەلێ پا دیسان مە کوردان هزر و دوورهێلیا شۆرشان فامنەکرینە. لەورا مە کارێ هشیاری، پەروەردە و ئاراستەکرنا خەلکێ خوە بەری شۆرشێ ژی نەکریە، چونکو ل نک مە چ جاران شۆرشێن بەری و پشتی شۆرشێ درست نەبووینە، بەلکو پتر وەک کار و کارڤەدان بووینە. ژ بەر هندێ هانا ئارێنت دبێژیت، شۆرش دەسپێکا نوویا دیرۆکێ‌یە.

ل سەر ڤان پاشخانان، مرۆڤ دکاریت بپرسیت، گەلۆ رۆلێ دیرۆکێ د شۆرشێن کوردی دا چبوو؟ یان بێژین رۆلێ شۆرشێن کوردی، د دیرۆکێ دا چیە؟ ب ئەنجامێ ڤان پاشخانێن ڤالا ژ هزر و ئیدیۆلۆگیا شۆرشێ، ل نک مە “ئیمارات و بازرگانی”([6]) بەرهەمهاتن! ئها ئەڤی جورێ ئەقلی، رۆلێ “کۆلۆنیالیا ناڤخوەیی”([7]) دیتیە. ئێدی تا نوکەی سیاسەتا کوردان، پتر تەڤگەرە ژ هزر و ئیدیۆلۆگیا، هەروها دبیت ل هندەک قووناغێن دیرۆکی هزر و ئیدیۆلۆگی هەبیت ژی، لێ بیردۆزی و تیوریا ئەقلی سیاسی و لۆژیکی نەبوویە.

ل گۆر تەڤ ئەزموون و پیڤەرێن دوورهێلی و سیاسی، ئەڤ دەسەلاتە نکاریت برێڤەبرنا ڤان گرفت و قەیرانێن ناڤخوەیی و دەرەکی بکەت، چونکو ئاستێ ئەقلێ سیاسی و ئیداریێ ڤێ دەسەلاتێ، گەلەک ژ گرانیا ریتما ڤان گرفتان لاواز و قەلسترە. هەر ئەڤ ستەمکاری و برسیکرنا خەلکی ب خوە ژی، گرۆڤەکێ بهێزێ ڤی ئەقلی سیاسی و ئاستێ برێڤەبرنا گرفتانە. هەروها گونەهکرنا هەڤدوو ب خوە ژی ل هەمبەر هەر گرفتەکێ، نیشانێن نەبوونا هەستێن بەرپرسیارەتی و پێگەهشتنا ئەقلێ وانێ سیاسی‌نە. ئێدی لاوازیا کاراکتەرێ سیاسیێ کورد هندێ هەژار و بێ شەنگستە، لەورا دکاریت داگێرانا داگیرکەران بکەت، بەلێ ل هەمبەری یەک دبنە عەمێ گۆزێ! ئەڤە ب خوە ژی، گرۆڤێن هەژاریا سیاسی و دیپلۆماسیا ڤی جورێ ئەقلی بەرچاڤ دکەت. ئەڤێ هەست بکێماسیکرنا ڤی جورێ کاراکتەری وەکریە، کو کۆمارەکا “ترس و برس”ێ د ناڤ خەلکێ خوە دا ئاڤا بکەت. ئها ڤی جورێ ئەقلێ “کۆمارا پویرەی” ئاڤاکریە، لەورا گەلێ کورد ب تەڤ واتەیا پەیڤێ، هاڤی و ڤەدەر کریە! ب ڤێ یەکێ، هێشتا سەرکردێن کورد تێنەگەهشتینە، کو سیاسەت مێتۆد و ئالاڤەکێ فەروەری و ئاراستەکرنا خەلکی/ جڤاکیە.

ئیتالیا ژی د ناڤبەرا هەردوو شەرێن جیهانێ دا، د رەوشەکا وێران و ئالۆزا مینا یا مە دا دژی، لەورا گرامشی هزر د تێگەهێ “بلۆکێ دیرۆکی” دا کر. پشتی هنگی ئەڤ تێگەهە، ب ناڤ و فۆرمێن جودا (“بلۆکێ ئیدیۆلۆگی”، “بلۆکێ جڤاکی”، “بلۆکێ دیرۆکی”، “بلۆکێ نەتەوەیی”، “بلۆکێ رەوشەنبیری” و…) هاتنە بکارئانین. دڤێت چەوا گرامشی تێگەهێ “بلۆکێ دیرۆکی”، د کۆنتێکستێن رەوشەنبیری و ئیدیۆلۆگی دا ل هەمبەر هەژمۆنا هەڤدژ بکارئانی، وسا ژی هشمەندێن کورد بکارن ب جورەکێ هوسا بلۆکی ل هەمبەر ئەقلێ کەڤنار و مالبات “بلۆکەکێ ئۆرگان” ئاڤا بکەن. راستە ل دەسپێکا سەرهلدانا 1991، جورەکێ “بلۆکێ کوردستانی” ب ناڤێ “بەرەیێ کوردستانی” درستبوو، بەلێ پشتی هلبژارتنان/ پەرلەمان و حکوومەت، ئەڤ “بلۆکێ کوردستانی” هاتە هلوەشاندن. هەروها جوداهیا گرامشی ژ “بلۆکێ دیرۆکی”، نە تەنێ پارت تەڤلی ڤی بلۆکی ببن، بەلکو تەڤ “کەس، پێکهات و پارت”، دکارن بەشداری ڤی بلۆکی ببن، داکو پێکڤە بشێن میکانیزمەکێ ژ بۆ دەربازبوون ژ ڤێ رەوش و قووناغێ ببینن.

پەیدابوونا بلۆکێ دیرۆکی ب خوە ژی، ل سەر هەبوونا گرفت و قەیرانان درست بوویە/ دبیت. ئانکو ئەڤ بلۆکێ دیرۆکی، ژ بۆ قووناغەکا تایبەتا هەبوونا گرفت و قەیرانانە، چونکو دڤێت پشتی هنگی، سازی و دەزگەهێن حکوومەتێ کارێ خوە بکەن.

ب ڤێ تێگەهشتنێ، دڤێت بلۆکێ دیرۆکی ژی ب رەنگێن رەوشەنبیری، لۆژیکی و ئەقلی بهێنە داگرتن، داکو هزر و رەوشەنبیری، خالا دەسپێکا هەر ستراتیژیەکا دیرۆکێ بیت. لەورا ئیرۆ گرینگە رۆناکبیر و هشمەندێن کورد، ب سایا بلۆکێ دیرۆکی ل سەر “پرۆژێ نەتەوەیی” یێ هاتیە ژبیرکرن، کار بکەن! ب کورتی، ئەڤە پێکۆلە ب خوە ژی، گاڤەکە ژ بۆ هزرکرن د پرۆژەکێ “بلۆکێ نیشتیمانی” دایە. ئەڤە ژی ب سایا ل هەڤهاتنا “حەز و ئەقلی” دهێتەکرن. ئێدی رەوشەنبیری شۆرشەکا ب سەرێ خوەیە، دیارە مەبەست ژ شۆرشێ نەتەنێ چەکێ رەقە، بەلکو گەلەک فۆرم و رەنگێن شۆرشان “هزری، رەوشەنبیری و…” هەنە، کو پێدڤی ملەتێن وەکو کوردان ب تایبەتی، کار ل سەر بکەن. راستە گرامشی گەلەک ژ مێژە ل سەر دوئالیزما رەوشەنبیرێ “کلاسیک و ئۆرگان” راوستیاینە، بەلێ پا هێشتا ل نک مە رەوشەنبیرێ کلاسیک ژی پەیدا نەبوویە. ڤێجا وەرە دێ چەوا رەوشەنبیرێ ئۆرگان پەیدا بیت. بنێرە خەلکێ باوردارێ ئیسلامێ ل گۆر باوریا خوەیا ئۆلی پێگیریێ ب “نڤێژ، رۆژی، زەکات، فترە و…” دکەن، لێ مخابن رەوشەنبیرێ کورد هێشتا باوری و پێگیریا وی هندا لاوازە، نەگەهشتیە ئاستێ “زەکات و فتر”ێن بەشداریا خەمێن گەلێ خوە ژی!

ب کورتی، ئەگەر ئەڤ ئەقلە هەر هوسایێ بەردەوام بیت، دێ خەلک ژ جادا سۆسیال مەدیا، دەربازی جادا باژاری بیت. ب ئەنجام ژی، ئەڤ رەنگێن “کەسپەرستی، مالباتی و کەڤنەشۆپی”ێ، خوە ل بەر هێز و هێرشا سۆسیال مەدیا ئەسمانی ناگرن. لەورا مە پێدڤی ب هشمەندی و رەنگێن “هزری، ئیدیۆلۆگی و سیاسی”یە، داکو بکارین ژ ڤێ قووناغێ ب ئەقلانی دەرباز بین.

---

[1]⁾ سهیل الحبیب ـــ المفاهیم الایدیولوجیة في مجری حراک الثورات العربیة/ مقدمات في استئناف المشروع النقدي للایدیولوجیا العربیة المعاصرة ـــ المرکز العربي للابحاث و دراسة السیاسات، ط1، بیروت ـــ لبنان، 2014 ص78.

^[2]) د. التجانی عبدالقادر حامد ـــ مقدمة فی فلسفة السیاسة ـــ مرکز ابن خلدون ــ جامعة قطر، ط1، 2019 ص11.

^[3]) بوقنور إسماعیل ـــ التخلف السیاسي في الدول العربیة/ المعاییر الدولیة و المقاربات الإقلیمیة ـــ مجلة دفاتر السیاسیة و القانون، العدد 9، الجزائر 2013 ص20.

^[4]) بوقنور إسماعیل. ژێدەرێ بەرێ، بپ20.

^[5]) أنور الجمعاوي ـــ المثقف العربي مفکرا في الثورة/ قراءة في ماهیة الثورة و دواعیها و تحدیاتها من منظور عزمي بشارة ـــ ملف العدد، العدد الخامس، 2018 ص262. بنێرە: (https://syrian-sfss.org/wp-content/uploads/2019/).

^[6]) محمد جمال باروت ـــ العقد الاخیر في تاریخ سوریة/ جدلیة الجمود و الاصلاح ـــ المرکز العربي للأبحاث و دراسة السیاسات، بیروت ـــ لبنان، 2012 ص214.

^[7]) أنور الجمعاوي ـــ المثقف العربي مفکرا في الثورة/ قراءة في ماهیة الثورة و دواعیها و تحدیاتها من منظور عزمي بشارة ـــ ملف العدد، العدد الخامس، 2018 ص266. بنێرە: (https://syrian-sfss.org/wp-content/uploads/2019/).