كۆنیاك و میزی حوشتر

خانمە فلۆرنساییەكە لە كێ‌ توڕەیە؟

سەدەی بیست و یەك بەسەرەتایەكی تراژیدییانە دەستی پێكرد. یانزەی سێپتەمبەر ئەو سەرەتا خوێناویی و كوشندەیە بوو كە كەس چاوەڕێی نەدەكرد. لەو ڕۆژەدا زۆرێك كوژران و زۆرێكیش گۆڕبزر و كەلوكۆم بوون. لەنێو زیندوانیشدا كەسانێكی توڕە و شپرزە كرد. دواتر ئەو كەسانە ڕق و توڕەیی و شپرزەیی خۆیانیان هەڵڕشتە سەر لاپەڕەكان و بەپیتی درشت كەوتنە نوسینەوەیان.

یەكێك لەوانە، ڕۆماننوس و ڕۆژنامەوانی بەناوبانگ، خاتوو ئۆریانا ڤالاچێ‌ بوو (1929-2006). ئەم خانمە فلۆرنساییە سەر بە گۆبەنەی لە (2006-9-15) بەنەخۆشی شێرپەنجە كۆچی دوایی كرد. ئەوەندە ژیا تا بەچاوی خۆی زۆرێك لە ڕووداوە تاڵ و تفتەكانی سەدەی بیستەم و ئەو تراژیدیایەی سێشەممەی ڕەش (11-9-2001) لە نیویۆرك ببینێت‌.

كتێبی “توڕەیی و لوتبەرزیی” كە مەرەكەبەكەی، خوێنی ڕژاوی سێ‌ هەزار خەڵكی سڤیلی پەلامارەكەی مانهاتنە، دەردەدڵی ژنە ڕۆژنامەنووسێكی خۆرئاوایی توڕەیە كە بێ‌ پەردە و دوور لە هەر ڕوپامایی و دیبلۆماتییەتێك، ڕاز و نیازی ناخی خۆی بەیان دەكات و هۆكارەكانی ئەو ڕووداوە و ڕۆژە ڕەشەكانی داوتری ئەو ماڵوێرانییەش پولبەندی دەكات.

ئەم كتێبە كە لە كاتی دەرچونیدا (2002)، بەملیۆنەها کۆپی لێ فرۆشرا و بۆ سەر چەندین زمانی جیاجیای دنیا وەرگێڕدرا. بە وەسییەتنامەی خانمێكی دنیادیدەی خۆرئاوایی دەچێت، بۆ هاوڵاتیانی ئەوروپا و ئەمریكا و ئەو جێگایانەی دیكەش كە كولتوورێكی هاوبەشیان هەیە و كەوتونەتە بەردەم مەترسییەكی ڕاستەقینە و شەڕی مان و نەمان دەکەن.

ڤالاچێ‌، لە كتێبەكەیدا چەند بە زمانی زبر و تەشەرئامێز و لاقرتێوە باسی عەرەب و موسڵمانان دەكات، هێندەش لە خەم ساردی و بێباكی و دەستەپاچەیی ئەوروپاییەكان توڕەیە و زۆرێك لەو تراژیدیا و ماڵوێرانییانەی بەرۆكی پێگرتوون، ئۆباڵەكەی دەخاتە ئەستۆی خۆیان.

دەرهەق بە موسڵمانان دەڵێت: “ڕێژەی نەخوێندەواری لە نێوانیاندا لە 60% بۆ80% دەبێت و لە ڕێی چەند مەلا و شێخێكی جامبازەوە، گوێبیستی هەواڵ و ماجەرای جیهان دەبن. ئەوانە ڕۆژ دوای ڕۆژ ڕقیان لە ئاست خۆرئاوادا گەورەتر دەبێت. فێندەمێنتالیست و پەڕگیرەكانیان یەك و دوان نین و ملیۆنەهان. بەلای ئەوانەوە ئوسامە بن لادن وەك خومەینی ئەفسانەیەكە”.

هەر دوای ئەوە ڕوودەكاتە هاوڵاتیانی خۆرئاوا و پێیان دەڵێت: “ڕابن ئەی قارەمانینە، لە خەونی غەفڵەت زەدەیتان بەئاگابێن. بۆ ناتانەوێت تێبگەن كە ئێمە ئەمڕۆ لە بەردەم هەڵمەتێكی خاچ پەرستانەی پێچەوانەداین. ئێوە بەشەوارەكەوتوون و تێناگەن، ئەوەی ڕوودەدات جەنگێكی ئایینی تازەیە. بۆ تێناگەن، ئەو ئوسامەبن لادنانە بە مافی ڕەوای خۆیانی دەزانن خۆتان و ماڵ و منداڵتان تاروماركەن، هەر لەبەرئەوەی شەراب و بیرە نۆش دەكەن، ڕیش ناهێڵنەوە، چادور ناكەنە بەر كچەكانتان، دەچن بۆ سینەما و شانۆ، حەز بە میوزیك دەكەن، تا نیوە شەوان سەما دەكەن و دەقلێنەوە… یانی چی ئێمە ڕێز لە كەسانێك بگرین كە ڕێزمان لێ ناگرن. كەڵكی بەچییە بەها بۆ كولتووری ئەوان دابنێین، لەكاتێكدا ئەوان بەسوك سەیری كەلتوور و ژیاری ئێمە دەكەن؟”

پاشان بەدڵێكی كەیل و ڕۆحێكی توڕەوە دەپرسێت: “ئەرێ‌ بەڕاست كێن ئەوانەی شارستانییەت، زانست، پزیشكی، ئەندازیاری، مۆبیل، ڕادیۆ، تی ڤی،  شەمەندەفەر، ئۆتۆمۆبێل و فڕۆكەیان دروست كرد، مرۆڤیان ڕەوانەی مانگ و مەریخ كرد؟” لە وەڵامدا دەڵێت: “من لە پشت كولتووری ئەوانی دیكەدا – كولتووری ڕیشدرێژ و مێزەربەسەرەكاندا -، جگە لە محەمەد و قورئانەكەی و ئیبن ڕوشد و لێدوانەكانی لەسەر فەلسەفەی یۆنانی و عومەر خەیام، شتێكی دیكە نابینم.”

هەروەها دەڵێت: “لە دوای یانزەی سێپتەمبەرەوە، ئیسلامناسان كەوتونەتە پیاهەڵدانی محەمەد و پێم دەڵێن قورئان داوای ئاشتی و خۆشەویستی و دادپەروەری دەكات. تەنانەت جۆرج بۆشی بەدبەختیش ئەو سێ‌ وشەیەی دووبارەكردەوە، بۆ خاتری ئەوەی دەنگی 24 ملیۆن ئەمریكایی بەڕەچەڵەك عەرەب و موسڵمان بەدەست بێنێت. دەی باشە من بەناوی لۆژیكەوە لێتان دەپرسم: گەر قورئان هەڵگری ئاشتی و خۆشەویستی و دادپەروەرییە، ئەی پرەنسیپی چاو بە چاو چۆن لێك بدەینەوە، یان چی لە فرەژنی بكەین؟ ئاخر ژن لای ئەوان لە ئاستی حوشتردا نییە و ڕێی نادەن بچێتە قوتابخانە و خۆی بداتە بەرخۆر… سەیركەن ئەو سۆماڵی و سۆدانییانەی لە شەقام و كوچە و كۆڵانەكانی فلۆرەنسادا دەواریان هەڵداوە و بێشەرمانە میز بەدیواری كڵێساكاندا دەكەن و نەفرەت لە خۆمان و دین و كولتوورمان دەكەن، هەركاتێك بڕەخسێت و دەست بدات، بێ سڵمینەوە تارومارمان دەكەن. لەپای ئەو بێباكی و خەمساردییەی خۆماندا، درەنگ یان زوو ئەوروپا دەبێتە كۆلۆنییەكی ئیسلامی.”

ئەم ترسەی ڤالاچێ‌ لەوەوە سەرچاوە دەگرێت كە شارستانییەتی نوێی خۆرئاوا، بەهەمان دەردی ئیمپراتۆرییەتی ڕۆمانی بچێت. واتە سنوورشلكردنی خۆرئاواییەكان لە بەردەم لێشاوی كۆچبەرە موسڵمانەكاندا، دیموگرافیای ئەو كیشوەرە تێك بدات و كولتوورەكەیان بشێوێنێت.

ئەو تەواو بڕوای بەو تێزەی (وێل دیورانت)ی مێژوونووس هەیە كە دەڵێت: “ڕۆما هەر بەتەنها بەهۆی شاڵاو و هێرشی بەربەرییەكان لە دەرەوە، دوچاری شكست نەهات، بەڵكو ئەوەی بڕستی لێبڕی و لاوازی كرد، نەوە و وەچەی بەربەرییەكان بوون لەناوخۆی ڕۆما خۆیدا.”

كتێبەكەی ئۆریانا ڤالاچێ‌ “مانیفێستی توڕەیی”یە. توڕەیی ئەویش بەرلەوەی لە عەرەب و فێندەمێنتالیستە ئیسلامییەكان بێت، لە ئەوروپایی و لە هاوڕەگەز و هاونیشتمانییەكانی خۆیەتی. ئەوەتا بەحەسرەتێكی قووڵەوە دەڵێت: “ئەو شێرپەنجە كوشندەیەی توشم بووە، دەزانم دەمكوژێت. بەڵام خۆرئاوا دوچاری دەردێك بووە كوشندەتر لەو دەردەی من… ئەزانن بۆ؟ لەبەرئەوەی هاوكاری دوژمنەكانی دەكات و دۆستی ئەوانەیە، بەهاكانی بەسوك دەگرن. خۆرئاوا نەوەك پێویست شینی قوربانییانی خۆی دەكات، نەدەشزانێت ڕق لە دوژمنەكانی هەڵگرێت و بیان بوغزێنێت.”